بود; ولى اكثريت قاطع مؤمنان و پيروان حضرت رسول (صلى الله عليه وآله) آن را پذيرفته بودند. اين پيمان فوايد بسيارى داشت; زيرا بر اساس آن، ده سال جنگ بين دو طرف ممنوع شد و مبلغان مسلمان با خاطرى آسوده در داخل و خارج عربستان به نشر آيين اسلام پرداختند; رفت و آمد شهروندان مكه و مدينه آغاز شد و پرده آهنين ميان مردم مكه و آيين اسلام از ميان رفت; گفتوگوى مستقيم سران قريش و پيامبر اسلام (صلى الله عليه وآله) هنگام بستن پيمان، بسيارى از عقده‌هاى روحى آنان را گشود و همه با اخلاق نيك آشنا شدند.

‌ با آن كه تا سال هشتم هجرى قريش موادى از قطعنامه را نقض كرده بود; ولى در اين سال، عليه هم پيمانان پيامبر (صلى الله عليه وآله) وارد جنگ شد. بدين سبب، پيامبر (صلى الله عليه وآله) در ماه رمضان با 10هزارتن از يارانش به آرامى وارد مكه شد. ابن‌اسحاق مى‌نويسد: چون سعد بن عباده، رئيس تيره خزرج، به مكه در آمد، گفت:امروز روز كشتار و تلافى است. پيام‌آور رحمت (صلى الله عليه وآله) على (عليه السلام) را فرستاد و بدو گفت: پرچم را بگير و اعلام كن: امروز روز رحمت است. بدين ترتيب، بت‌هاى كعبه در هم شكسته شد. بت‌خانه‌هاى پيرامون كعبه ويران شد و قريش، كه بيست سال پيامبر (صلى الله عليه وآله) و يارانش را آزرده بود و خود را مستحق كيفرى سخت مى‌دانست، با نداى پيامبر (صلى الله عليه وآله) كه ‌همه شما آزاديد‌ شگفت زده شد. فرياد وحدت سراسر مكه را فرا گرفت: لااله‌الاّالله، وحده لاشريك له، انجز وعده و نصر عبده و هزم الاحزاب وحده... ‌.

‌ اين معجزه در آغاز سال دهم هجرت رخ داد و مردمى كه جاهليت تمام زندگى‌شان را پوشانده بود، در مدتى كوتاه، حكومتى واحد پذيرفتند و تمدن بزرگ اسلامى را بنيان نهادند.

واپسين حج [1]

در موسم حج سال دهم هجرت، بيابان حجاز شاهد حدود 90 يا 120 هزار مسلمان بود كه با لباس احرام غبارآلود و اشك‌ريزان، شعار لبيك... لبيك سرداده، برادروار و فرشته صفت خداى را عبادت مى‌كردند. رسول‌خدا (صلى الله عليه وآله) خوب مى‌دانست كه امت اسلام امامى عادل و آگاه نياز دارد تا رنج‌هاى چندين ساله‌اش بى‌ثمر نشود.

‌ وقتى فريضه حج پايان يافت و مردم به سوى شهرهاى خود حركت كردند، صداى