لها من الزوج ولد أو لم يكن ...» [1] و صحيح آن است كه زن نه از زمين و نه از قيمت آن ارث نمى‌برد بلكه از قيمت وسائل و ابزار ساختمانى ارث مى‌برد و آنچه سيد مرتضى (رحمه الله) استخراج و استنباط كرده مربوط به وقتى است كه زن از ميّت فرزند نداشته باشد؛ اما اگر داراى فرزند باشد از تمامما ترك ميّت ارث مى‌برد؛ اين قول از بعضى از بزرگان است كه ابن بابويه (رحمه الله) نيز با تمسك به خبر واحد ضعيفى كه هيچ علم و عملى را زياد نمى‌كند اختيار نموده است؛

و شيخ طوسى (رحمه الله) به سمت اين نظريه در كتاب نهايه‌اش رفته است اما در كتاب استبصارش از اين نظريه برگشته است و همان نظر نزد من قوى است يعنى آنچه كه شيخ طوسى (رحمه الله) در كتاب استبصارش اختيار كرده است؛ زيرا تخصيص به ادله‌اى قوى و احكام شرعيه احتياج دارد در حالى كه اجماع بر اين قائم است كه زوجه از نفس زمين مسكونى و منازل هيچ چيزى ارث نمى‌بردچه اينكه او از زوج فرزند داشته باشد و چه نداشته باشد.

چنين قضاوتى كه جناب ابن ادريس حلى (رحمه الله) درباره نظر مرحوم شيخ الطائفه (رحمه الله) نمود، خود، منشأ بحث جديدى ميان فقهاء گرديد، كه ثمره‌ى آن در بررسى دايره و «معقد اجماع» يا «معقد شهرت» مؤثر و مفيد است؛ از اين رو، لازم است به بررسى كلام شيخ طوسى (رحمه الله) بپردازيم.

كلام شيخ طوسى (رحمه الله) در «الاستبصار» عدول از «النهاية» يا اعلام نظر نهايى؟

براى روشن شدناينكه: آيا كلام ابن ادريس (رحمه الله) در مورد عدول شيخ طوسى (رحمه الله) از فتواى در كتابِ «النهاية فى مجرد الفقه و الفتاوى» به فتواى جديد در كتاب «الاستبصار فيما اختلف من الاخبار» صحيح است يا خير؟ ابتداء مقتضى است كلام شيخ طوسى (رحمه الله) در كتاب «الاستبصار فيما اختلف من الاخبار» مورد بررسى و مداقّه قرار گيرد.

مطلب مورد استناد مرحوم ابن ادريس حلى (رحمه الله) در كتاب «الاستبصار»، باب نود

و چهارم يعنى «بَابُ أَنَّ الْمَرْأَةَ لَا تَرِثُ مِنَ الْعَقَارِ وَ الدُّورِ وَ الْأَرَضِينَ شَيْئاً مِنْ تُرْبَةِ الْأَرْضِ‌

[1]. ر. ك. به: السرائر الحاوى لتحرير الفتاوى، ابن ادريس (رحمه الله)، ج 3، ص: 259.