نظريه دوره اى در تاريخ، نظريه اى است كه برخى از دانشمندان آن را مطرح كرده اند و اگر آن را يك روش كلى قانونمند تاريخ ندانيم مى توان آن را به صورت اجمال و در برخى از موارد پذيرفت.

بدين معنا كه گاهى تاريخ يك قوم و گروهى و با يك اجتماع و جامعه اى از نقطه اى شروع مى شود و پس از دوره و مدتى و گذشت چند نسى، به همان حالت نخست بر مى گردد.

مثلا يونان باستان دوره توحّش را پشت سر نهاد، پس از اندكى، فكر و فرهنگ و تمدن پيدا كرد و مدتى با اين فرهنگ و تمدن ويژه خود زيست، افكار عالى و ظريف پيدا كرد و تمدن و فرهنگش بسان ستاره اى در آسمان جامعه هاى بشرىِ آن روز درخشيد. آن گاه پس از مدتى قوس نزولى او آغاز شد، كم كم تمدن و فرهنگ خود را از دست داد و در قرون وسطى به همان نقطه اى كه از آن جا شروع كرده بود، بازگشت. درست در برابر همان نقطه قرار گرفت. تو گويى حركت تاريخ اين اقوام، به شكل حركت حلزونى بود كه پس از سير در يك مدار معينى در مقابل نقطه اى قرار مى گيرد. حالا علت اين قوس نزولى چيست؟ غالباً محققان آن را كاسته شدن نيروى اراده و خواست انسان مى دانند كه آن را هم نتيجه زيادى نعمت و وفور رفاه مى انديشند كه انسان را به صورت نعمت زندگى در مى آورد و اراده او را سست مى نمايد، سرانجام در برابر انقلاب ها و تهاجم ها سخت كوشى را از دست مى دهد و در نتيجه قدرت و مكتب او پايان مى پذيرد.

هرگاه ما درباره اين مثال شك و ترديد كنيم نمونه هاى واضحى در جامعه ما