خواستند برگرفتند و چون نزد مأمون بردند، دستور داد تا آن ها را به عربى برگردانند. و آنان نيز اين كار را كردند. «قسطا بن لوقا» در كار ترجمه از يونانى و سريانى و كلدانى نظارت داشت و يحيى بن هارون مراقب ترجمه هاى فارسى بود. تشويق و تأييد مترجمان، خاص مأمون نبود كه مردم به دين ملوك مى رفتند و بسيارى از كتاب ها به همت توان گران به عربى ترجمه گرديد. از آن جمله محمد و احمد و حسن پسران «شاكر» منجم بودند كه مال بسيارى براى فراهم كردن كتاب هاى رياضيات دادند و در هندسه و موسيقى ونجوم آثار گران بها داشتند، هم آن ها «حنين بن اسحاق» را به ديار روم فرستادند تا كتاب هاى كمياب بياورد.

در دوران مأمون رياضى دان هاى بزرگ پديد آمدند كه محمد بن موسى خوارزمى از آن جمله بود. وى نخستين كسى بود كه درباره جبر مطالعات منظم كرد و آن را از علم حساب جدا كرد. رواج ترجمه يك نتيجه طبيعى داشت كه بسيارى از مسلمانان درباره ترجمه ها بحث و تحقيق كردند و بر آن حاشيه زدند و خطاها را به اصلاح آوردند كه از آن جمله «يعقوب بن اسحاق كندى» را بايد نام برد. وى در طب و فلسفه و حساب و منطق و هندسه و نجوم تبحر داشت و در تأليفات خود از روش ارسطو پيروى مى كرد و بسيارى از كتاب هاى فلسفه را ترجمه كرد و مشكلات آن را توضيح داد. به جز او، سه تن ديگر در اين مرحله شهرت داشتند: حنين بن اسحاق و ثابت بن قره حرانى و عمرو بن فرخان .

عباسيان همه علوم يونانى و پارسى را از فلسفه و طب و نجوم و رياضيات و موسيقى و منطق و هيئت و جغرافيا و تاريخ و حِكَم و سِيَر ترجمه كردند. «ابن نديم» مى گويد: فـرزندان شاكر منجم هر ماهه به گروه مترجمان كه حنين بن اسحاق و جيـش بن حـسن و ثابـت بن قـره از آن جمـله بودنـد، قريـب پانصد دينـار مقـررى مى دادند.

در دوران اموى كتابخانه اهميتى نداشت و چون به دوران عباسى، كار ترجمه بالا گرفت و كاغذسازى پيش رفت، ورّاقان پيدا شدند كه كارشان نويسانيدن و خريد و فروش كتاب بود و مكانهاى وسيعى داشتند كه دانشوران و