عربى درآورد، وى گروهى از يونانيان مقيم مصر را فراخواند و خواست تا بسيارى از كتاب هاى يونانى و مصرى را كه از شيمى عملى سخن داشت، براى او به عربى برگردانند. وى كوشش مى كرد تا از راه شيمى طلاى مصنوعى به دست آورد. در دوران «عبدالملك مروان» دفترهاى دولت را كه تا آن روز به فارسى و يونانى بود، به زبان عربى برگرداندند و ديوان مصر را نيز كه به زبان مصرى و يونانى بود، به عربى ترجمه كردند.

زمانى كه دولت عباسى روى كار آمد، از آن جا كه اين دولت رو به پارسيان داشت، عربان و پارسيان در پايتخت ايشان با هم اختلاط و آميزش يافتند و خلفا به دانستن علوم يونان و ايران رغبت نشان دادند. «منصور» فرمان داده بود تا چيزى از كتاب هاى بيگانـه را ترجمه كنند. «حنين بن اسحـاق» بعضـى از كتاب هاى «سـُقراط» و «جـاليـنوس» را بـراى وى به عربـى برگرداند. «ابن مُقَفَّعْ»، «كليله» را به عربى درآورد و نيز كتاب «اُقليدس» را ترجمه كرد و جز «ابن مقفع» بسيارى ديگر از دانشمندان نيز در كار ترجمه متون به زبان فارسى شهرتى يافتند، مانند خاندان نوبختيان و حسن بن سهل (وزير مأمون) و احمد بن يحيى بلاذرى(مؤلف فتوح البلدان) و عمرو بن فرخان طبرى. در دوران هارون، ترجمه رواجى ديگر يافت: از بعضى از شهرهاى بزرگ روم كتاب هايى به تصرف وى افتاد و او گفت: از كتاب هاى يونان هرچه به دست آمد ترجمه كنند. تشويقى نيز كه برمكيان از مترجمان مى كردند و ايشان را عطاهاى خوب مى دادند، در رواج ترجمه مؤثر بود. خود مأمون هم ترجمه مى كرد. او مخصوصاً به ترجمه كتاب هاى يونانى و ايرانى علاقه داشت و كسانى را به قُسطنطنيه فرستاد تا كتاب هاى كمياب فلسفه و هندسه و موسيقى و طب را بياورند. «ابن نديم» مى گويد: ميان مأمون و پادشاه روم نامه هايى رد و بدل شد و از او خواست تا از علوم قديم كه در خزانـه روم بود، كتاب هايى بفرسـتد و او از پـس امـتناع پذيرفت و مأمـون گروهى را كه «حجاج بن مطر» و «ابن بطريق» و «سلما»، سرپرست «دارالحكمة»، از آن جمله بودند، فرستاد تا از آن كتاب ها هرچه