گفتوگو تشكيل داد تا گفته هاى طرفين با عقل و منطق سنجيده شود و براى تأييد مباحث منطقى، دستور ترجمه كتب فلسفى و منطقى را صادر كرد تا هرچه زودتر از يونانى به عربى ترجمه شود و خود نيز آن ترجمه ها را مطالعه مى كرد و عقيده اش درباره معتزله در اثر مطالعه كتب مزبور محكم تر مى گشت، ولى اين تمهيدات در جلب عامه مردم به عقايد مأمون، تأثير چندانى نداشت و زمانى كه مأمون اين را دانست و از مماشات نوميد شد، به قواى قهريه دست زد و در اواخر خلافت خويش با مخالفان اعتزال به خشونت رفتار كرد و هنگامى كه خارج از بغداد بود، به «اسحاق بن ابراهيم»، والى بغداد، دستور داد قضات و شهود واهل علم را امتحان كند و هركدام آنان كه به مخلوق بودن قرآن اقرار دارد، آزاد گردد و كسانى كه آن عقيده را ندارند، به آنان تعليم داده شود.[1]

با توجه بدانچه گفتيم، چنان به نظر مى رسد كه مأمون به علّت كثرت اطلاعات و آزادى عقيده و تمايل به قياس عقلى، از ترجمه علوم يونانى به عربى باك نداشت و ابتداءاً براى تأييد مذهب معتزله به ترجمه كتب منطق و
فلسفه دست زد، سپس به ترجمه كليه تأليفات ارسطو از فلسفه و غيره پرداخت
و بدين گونه در اوائل قرن سوم هجرى، ترجمه آن كتاب ها آغاز گشت. معتزله مانند تشنه اى كه به آب برسد، مطالب فلسفى ارسطو را دريافتند و آن را كاملاً بررسى و مطالعه كردند و در نتيجه براى مبارزه با مخالفان، حربه تازه اى به دست آوردند.[2]

ترجمه كتب علمى خارجى

دكتر «ابراهيم حسن» نيز در اين باره چنين مى نويسد:

تـرجمـه كتاب هاى بيگانه بـه زبـان عـربـى در دوران امـويـان رواجـى نـداشـت «خالد بن يزيد بن معاويه» نخستين كسى بود كه طب و شيمى را به زبان