هارون الرشيد (حكـ170ـ 193) موقعى به خلافت رسيد كه به واسطه آمد و شد دانشمندان و پزشكان هندى و ايرانى و سريانى به بغداد، افكار مردم تاحدى پخته شده بود و توجه اذهان عمومى به علوم وكتب پيشينيان توسعه يافته بود. دانشمندان غيرمسلمان كه زبان عربى آموخته بودند و با مسلمانان معاشرت داشتند، آنان را به فراگرفتن علوم گذشته تشويق مى كردند، ولى باز هم مسلمانان از توجه به علوم بيگانه جز علم پزشكى بيم داشتند، چه، فكر مى كردند كه جز طبّ، علوم بيگانه ديگر، مخالف اسلام است. با اينهمه، چون پزشكان نزد خلفا مقرب شدند و غالب آنان دوستدار منطق و فلسفه بودند و از آن علم بهره اى داشتند، خواه ناخواه خلفا را به شنيدن مطالب منطقى و فلسفى مشغول مى داشتند. رفته رفته خلفا با فلسفه و منطق آشنا شدند و با آن خو گرفتند، تا آن جا كه اگر كشورى يا شهرى را فتح مى كردند، كتاب هاى آن جا را آتش نمى زدند و نابود نمى ساختند، بلكه دستور مى دادند كتاب ها را به بغداد بياورند و به زبان عربى ترجمه كنند، چنان كه هارون پس از فتح «آنكارا» و «عموريه» و ساير شهرهاى روم كتاب هاى بسيارى در آن بلاد به دست آورده، آن ها را به بغداد حمل كرد و طبيب خود، «يوحنا بن ماسويه» را دستور داد آن كتاب ها را به عربى ترجمه كند. اما كتاب هاى مزبور، راجع به طب يونانى بود و چيزى از فلسفه در آن يافت نمى شد.

در زمان هارون كتاب «اُقليدِس» براى مرتبه اول توسط «حجاج بن مطر» به عربى ترجمه شد و اين ترجمه را «هارونيِّه» مى گويند و بار ديگر در زمان مأمون آن كتاب به عربى ترجمه شد و اين دومى را «مأمونيّه» مى خوانند. «يحيى بن خالد برمكى» در زمان هارون كتاب «مِجَسْطى» را به عربى ترجمه كرد و عده اى آن كتاب را تفسير كردند و چون به خوبى از عهده برنيامدند، هارون «ابا حسان» و «سلما»، مدير بيت الحكمة، را به آن كار گماشت و آنان مجسطى را با دقت تصحيح و تفسير نمودند.