مأمون و فلسفه و منطق

كتاب هاى فلسفى در زمان مأمون ترجمه شد و آن هم به خاطر علاقه مندى خود مأمون به آن كار بود. از آغاز اسلام مسلمانان به آزادى گفتار و فكر و مساوات معتاد بودنـد و اگر هريك از آنان درباره امـور سـياسى و غيره فكرى به خاطرش مى رسيد، بى پروا آن را به خليفه و يا امير ابراز مى كرد و ابهت مقام فرمانروايى او را از اين كار باز نمى داشت، همين قسم در امور دينى نيز آزادى عقيده داشتند و اگر كسى چيزى از معناى آيه و يا حديث درك مى كرد و آن را مخالف نظر ديگران مى ديد، نظر خود را آشكارا مى گفت و با مخالفان مناظره و مجادله مى كرد و همين آزادى فكر و عقيده، سبب پيدايش مذاهب مختلف گشت، به قسمى كه پس از انقضاى دوره صحابه و آغاز قرن دوم هجرى فرقه هاى متعددى در جهان اسلام پديد آمد كه از جمله آن ها فرقه «معتزله» بود. معتزله گروه بسيارى بودند كه اساس مذهب آنان تطبيق دين و عقـل مى باشـد و اگر با دقت در افكار و عقـايـد آنان مطالعـه شود، معلوم مى گردد كه بعضى از افكار و آراى آنـان با جـديـدتريـن آراى انتقـادى مذهبى امروز موافق در مى آيد.

مأمون و معتزله

مذهب اعتزال در اواخر قرن اول هجرى پديد آمد و چون اصول اين مذهب پيروى از احكام عدل و منطق بود، لذا در مدت كوتاهى پيروان زيادى پيدا كرد و در زمينه فقه، منصور عباسى با پيروان طريقه رأى و قياس موافق بود و از همين رو ابوحنيفه را پيش انداخته و با نظر او همراه شد. اين فكر و نظر منصور پس از وى نيز در ميان عباسيان باقى ماند. اتفاقاً مذهب معتزله با اين طريقه ( پيروى از رأى و قياس) بسيار نزديك است، چون طايفه مزبور كوشش داشتند عقايد خود را با ادله عقلى ثابت كنند و بدين جهت هركس را كه مطلع از منطق و گفته هاى ارسطو مى ديدند، دنبال او را مى گرفتند و از او براى تأييد نظر خود و