در عصر عباسيان

بااين كه اسلام در عصر پيامبر(صلى الله عليه وآله) از محيط حجاز بيرون نرفت، ولى چون زيربنايى محكم و استوار داشت، بعد از رحلت آن حضرت به سرعت رو به گسترش نهاد، آنچنان كه درمدت كوتاهى سراسر دنياى متمدن آن عصر را فراگرفت و باقيمانده تمدن هاى پنج گانه عظيم روم، ايران، مصر، يمن، كلده و آشور را كه در شمال، شرق، غرب و جنوب حجاز بودند، در كوره داغ خود فرو برد تا آن چه خرافه و ظلم و انحراف و فساد و استبداد بود، بسوزد و آن چه مثبت و مفيد بود، زير چتر تمدن شكوهمند اسلامى با صبغه الهى و توحيدى باقى بماند، بلكه رشد و نمو يابد.

طبيعت علم دوستى اسلام سبب شد كه به موازات پيشرفت هاى سياسى و عقيدتى در كشورهاى مختلف جهان، علوم و دانش هاى آن كشورها به محيط جامعه اسلامى راه يابد و كتب علمى ديگران از يونان گرفته تا مصر و از هند تا ايران و روم به زبان تازى، كه زبان قرآن بود، ترجمه شود.

علماى اسلام كه فروغ انديشه خود را از مشعل قرآن گرفته بودند، دانش هاى ديگران را مورد نقد و بررسى قرار دادند و ابتكارات و ابداعات جديد و فراوانى بر آن افزودند و بر «مادّه» فرهنگ و تمدن گذشته، «صورت» نو و صبغه اسلامى زدند.

ترجمه آثار علمى ديگران از زمان حكومت امويان ( كه خود با علم و اسلام بيگانه بودند) شروع شد و در عصر عباسيان، مخصوصاً زمان هارون و مأمون، به اوج خود رسيد (همان گونه كه در اين زمان وسعت كشور اسلامى به بالاترين حد خود در طول تاريخ رسيد).