آرى، اگر ملت خواهان زندگى بافضيلتى است، پيش از آن كه مسئله رهبرى حكيمانه و دادگرانه برايش حل شود، هرگز امورش به سامان نخواهد رسيد. اگر مردم به ولايت نگروند، جهان صحنه تاخت و تاز ستمگران و طاغوت هايى خواهد بود كه براى خويشتن حق قانون گذارى كه مختص خداست، قائل شده و با اجراى احكامى غير از حكم خدا جهان را به وادى بدبختى، نكبت، شقاوت، سرگردانى و بطالت خواهند كشانيد...

اگر به راستى رابطه ولايت با توحيد را درك كنيم، خواهيم يافت كه گفته امام: «و من از جمله شروط آن هستم» با يك مسئله شخصى به نفع خود او سر و كار نداشت، بلكه با اين بيان مى خواست يك موضوع اساسى و كلى را خاطر نشان كند، لذا پيش از خواندن حديث مزبور، سلسله سند آن را هم ذكر كرد و به ما فهماند كه اين حديث، كلام خداست كه از زبان پدرش و جدش و ديگر اجدادش تا رسول خدا شنيده شده است. چنين شيوه اى در نقل حديث از امامان ما بسيار كم سابقه دارد، مگر در موارد بسيار نادرى مانند اين جا كه امام مى خواست مسئله «رهبرى امت» را به مبدأ اعلى و خدا پيوسته سازد و ضمناً شجره نامه تاريخى امامت معصوم را به امت اسلامى معرفى كند.

امام در شهر نيشابور براى بيان اين حقيقت از فرصت حساسى كه به دست آمـده بـود، حكيمـانه سـود جست و در برابـر صـدها هـزار تن خـويشتن را بـه حكـم خدا، پاسدار دژ توحيد معرفى كرد. بنابراين، بزرگ ترين هـدف مأمـون را با ايـن آگاهى بخشيدن بـه توده ها درهم كوبيد، زيرا او مى خواست كه با كشـاندن امـام به مرو از وى اعتراف بگيرد كه بلى حكومت او و بنى عباس يك حكومت مشروع و اسلامى است.

موضع گيرى چهارم

امام(عليه السلام) چون به مرو رسيد، ماه ها گذشت و او همچنان از موضع منفى با مأمـون سخن مى گفت. نـه پيشنهاد خلافت و نـه پيشنهاد وليعهدى هيچ كدام ـ را