در آن روز اين حديث را حدود بيست هزار نفر به محض شنيدن از زبان امام، نوشتند. جالب توجه آن كه مى بينيم امام در آن شرائط هرگز مسائل فرعى دين و زنـدگى مـردم را عنوان نكرد، از نماز و روزه و اين قبيل مطالب چيزى را گفتنى نديد و نيز مردم را بـه زهـد در دنيـا و امثال آن تشويق نكرد و با آن كه داشت به يك سفر سياسى به مرو مى رفت، هرگز مسائل سيـاسى يا شخصـى خـويش را با مردم در ميان ننهاد.

به جـاى همـه اين ها، امام به عنـوان رهبر حقيقى مردم توجه همگان را به مسئله اى معطوف كرد كه مهم ترين مسائل در زندگى حال و آينده شان به شمار مى رفت.

آرى، امـام در آن شـرائط حسـاس فقط بحـث «تـوحيـد» را پيش كشيـد، چـه; توحيد پايه هر زندگى با فضيلتى است كه ملت ها به كمك آن از هر نگون بختـى و رنجى، رهايى مى يابند و اگر انسان توحيد را در زندگى خويش گم كند همه چيـز را از كف باخته است. ضمناً، با توجه به كلامى كه چند لحظه بعد فرمود، مى خواست بفهماند كه جامعه وسيع و پر تكـاپوى اسـلامى آن روز، از حقيقت توحـيد عـارى و خالى است.

رابطه مسئله ولايت با توحيد

پس از فرو خواندن حديث توحيد، ناقه امام به راه افتاد، ولى هنوز ديدگان هزاران انسان شيفته به سوى او بود. همچنان كه مردم غرق در افكار خويش بودند و يا به حديث توحيد مى انديشيدند، ناگهان ناقه ايستاد و امام سر از عمارى (كجاوه) بيرون آورد و كلمات جاويدان ديگرى به زبان آورد و با صداى رسا گفت:

« كلمه توحيد شروطى هم دارد، من از جمله شروط آن هستم».

در اين جا امام يك مسئله بنيادى ديگرى را عنوان كرد: مسئله « ولايت» را كه چون تنه اى برآمده از ريشه درخت توحيد است.