نوشته و «جابر بن حيـان» نيز بيـش از دويست جلد[1] در زمينه علوم گوناگون به خصوص رشته هاى عقلى و طبيعى و شيمى (كه آن روز كيميا ناميده مى شد) تصنيف كرده بود كه به همين خاطر، به عنوان پدر علم شيمى مشهور شده است. كتاب هاى جابر بن حيان به زبان هاى گوناگون اروپايى در قرون وسطى ترجمه گرديد و نويسندگان تاريخ علوم، همگى از او به عظمت ياد مى كنند.

رساله توحيد مُفَضَّل

چنان كه اشاره شد امام صادق(عليه السلام) در علوم طبيعى بحث هايى نمود و رازهاى نهفته اى را باز كرد كه براى دانشمندان امروز نيز مايه اعجاب است. گواه روشن اين امر (گذشته از آموزش جابر) توحيد مفضل است كه امام آن را ظرف چهار روز املا كرد و «مفضل بن عمر كوفى» نوشت و به نام كتاب «توحيد مفضل» شهرت يافت.

مفضل; خود در مقدمه رساله مى گويد: روزى هنگام غروب در مسجد پيامبرنشسته بودم و در عظمت پيامبر و آن چه خداوند از شرف و فضيلت و... به آن حضرت عطا كرده مى انديشيدم. در اين فكر بودم كه ناگاه «ابن ابى العوجاء»، كه يكى از زنديقان آن زمان بود، وارد شد و در جايى كه من سخن او را مى شنيدم نشست. پس از آن يكى از دوستانش نيز رسيد و نزديك او نشست. اين دو، مطالبى درباره پيامبر اسلام بيان داشتند... آن گاه ابن ابى العوجاء گفت: نام محمد را، كه عقل من در آن حيران است و فكر من در كار او درمانده است، واگذار و در اصلى كه محمد آورده است، سخن بگو. در اين هنگام سخن از آفريدگار جهان به ميان آوردند و حرف را به جايى رساندند كه جهان را خالق و مدبرى نيست، بلكه همه چيز خودبه خود از طبيعت پديد آمده است و پيوسته چنين بوده و چنين خواهد بود.