فاطمى رنگ فلسفى به خود گرفته بود. گسترش علم در آن زمان، روح بحث و جستوجو را برانگيخته بود و بحث ها و گفتوگوهاى فلسفى در همه اجتماعات رواج يافته بود. شايسته ذكر است كه رهبرى اين حركت فكرى را حوزه علمى اى كه در مدينه شكوفا شده بود، به عهده داشت. اين حوزه را نبيره على بن ابى طالب به نام امـام جعفـر كه «صادق» لقب داشت، تأسيس كرده بود. او پژوهش گرى فعّال و متفكرى بزرگ بود و با علوم آن عصر به خوبى آشنايى داشت و نخستين كسى بود كه مدارس فلسفى اصلى را در اسلام تأسيس كرد.

در مجالس درس او، تنها كسانى كه بعدها مذاهب فقهى را تأسيس كردند، شركت نمى كردند، بلكه فلاسفه و طلاب فلسفه از مناطق دوردست در آن حاضر مى شـدنـد. «حسن بصرى»، مؤسس مكتب فلسفى «بصره»، و «واصل بن عطا»، مؤسـس مذهب معتزله، از شاگردان او بودنـد كه از زلال چشمـه دانـش او سـيراب مى شدند.[1]

…

«ابن خَلِّكان»، مورخ مشهور، مى نويسد:

او يكى از امامان دوازده گانه درمذهب اماميه، و از بزرگان خاندان پيامبر است كه به علت راستى و درستى گفتار، وى را صادق مى خواندند. فضل و بزرگوارى او مشهورتر از آن است كه نياز به توضيح داشته باشد. ابوموسى جابر بن حيان طرطوسى شاگرد او بود. جابـر، كتابى شامـل هـزار ورق تأليف كـرد كه تعليمات جعـفر صـادق را در بر داشت و حاوى پانصد رساله بود.[2]

اوضاع سياسى، اجتماعىو فرهنگى عصر امام

در ميان امامان، عصر امام صادق(عليه السلام) منحصر به فرد بوده و شرائط اجتماعى و فرهنگى عصر آن حضرت در زمان هيچ يك از امامان وجود نداشته است، زيرا