2. سليمان بن عبدالملك (96 ـ 99).

3. عمر بن عبدالعزيز (99 ـ 101).

4. يزيد بن عبدالملك (101 ـ 105).

5. هشام بن عبدالملك (105 ـ 125).

اين خلفا، به استثناى عمر بن عبدالعزيز كه شخصى نسبتاً دادگر و نسبت به خاندان پيامبر(صلى الله عليه وآله)علاقه مند بود ـ همگى در ستمگرى و استبداد و خودكامگى دست كمى از نياكان خود نداشتند و مخصوصاً نسبت به پيشواى پنجم همواره سخت گيرى مى كردند.

پايه گذار نهضت بزرگ علمى

پيشواى پنجم طى مدت امامت خود، در همان شرائط نامساعد، به نشر واشاعه حقايق و معارف الهى پرداخت و مشكلات علمى را تشريح نمود و جنبش علمى دامنه دارى به وجود آورد كه مقدمات تأسيس يك «دانشگاه بزرگ اسلامى» را كه در دوران امامـت فرزنـد گراميش «امام صـادق(عليه السلام)» بـه اوج عظمت رسيد، پى ريزى كرد.

امام پنجم در علم، زهد، عظمت و فضيلت، سرآمد همه بزرگان بنى هاشم بود و مقام بزرگ علمى و اخلاقى او مورد تصديق دوست و دشمن بود. به قدرى روايات و احاديث، در زمينه مسائل و احكام اسلامى، تفسير، تاريخ اسلام، و انواع علوم، از آن حضرت به يادگار مانده است كه تا آن روز از هيچ يك از فرزندان امام حسن و امام حسين(عليهما السلام) به جا نمانده بود.[1] رجال و شخصيت هاى بزرگ علمى آن روز، و نيز عده اى از ياران پيامبر(صلى الله عليه وآله) كه هنوز در حال حيات بودند، از محضر آن حضرت استفاده مى كردند.

«جابر بن يزيد جُعفى» و «كيسان سجستانى» (از تابعـين) و فقهائـى ماننـد: «ابن مبارك»، «زُهْرى»، «اوزاعى»، «ابوحنيفه»، «مالك»، «شافعى»، و «زياد بن منذر نهدى» از