اگر عكس العملى را كه مسلمانان در برابر سياست عثمان و عمّال وى از خود نشان دادند، با روشى كه در برابر سياست معاويه در پيش گرفتند مقايسه كنيم، آثار شوم اين سياست شيطانى را در جامعه اسلامى به وضوح مشاهده مى كنيم، زيرا مسلمانان در برابر سياست عثمان با يك قيام عمومى، عكس العمل نشان دادند; قيامى كه بزرگ ترين شهرهاى اسلامى يعنى مدينه، مكه، كوفه، بصره، مصر و ساير شهرها و روستاها در آن شركت داشتند، ولى باتوجه به اين كه در زمان معاويه ظلم به مراتب بيش تر، ميزان قتل و تهديد زيادتر و گسترده تر، و محروميت مسلمانان از حقـوق و ثروت و در آمد خود آشكارتر بـود، با اين حـال چنين عكس العمل دسته جمعى در برابر رفتار ضد اسلامى معاويه ديده نمى شد، بلكه مردم كوركورانه در برابر معاويه مطيع و خاضع بودند. بلى گاه گاه اعتراض هاى پراكنده اى مثل مخالفت «حُجْـر بـن عَـدِىّ» و «عَمـرو بـن حَمِـق خُزاعـى» و امثال آن ها صورت مى گرفت كه نشان مى داد جامعه در زير فشار ستم معاويه دست و پا مى زند، ولى اين مخالفت هاى پراكنده، آنچنان كه لازم بود، به نتيجه نمى رسيد و به صورت يك جنبش عملى و عمومى در نمى آمد، بلكه شعله آن به سرعت خاموش مى گشت، زيرا حكومت وقت، سران جنبش را مى كشت و انقلاب را در نطفه خفه مى كرد و جامعه هيچ تكانى نمى خورد.[1]

موانع قيام در عصر معاويه

ولى با وجود چنين وضع اسفناك و انفجارآميزى كه در زمان تسلط معاويه حكم فرما بود، بنابر ملاحظات فراوان، قيام و انقلاب مسلحانه در آن زمان نه مقدور بود و نه مفيد. دوعامل زير را مى توان مهم ترين موانع قيام و انقلاب امام حسين(عليه السلام)در زمان حكومت معاويه شمرد: