چگونگى اطرافيان خود و شكل مواجهه دشمن ـ عكس العملى مناسب نشان دهد، تا بدين گونه «حقيقت مغلوب» را بر «فريب غالب» پيروز گرداند. اين; مشكل عمده روزگار امام حسن بود. در آن روزگار، آن چه به نام «شهادت» شناخته شده بود و تأثيرى كه بايـد، نداشت. در واقـع شهادت نيـز مانند بسيارى از پديده ها، زمينه مساعدى مى خواهد تا بتواند از صورت يك شهادت و اخلاص فردى در آيد و شكل يك پديده اجتماعى مؤثر به خود گيرد و خون شهيد در رگ ديگر مردم، حيات بيافريند.

قرائن تاريخى نشان مى دهند كه اگر امام با سپاه سست عنصرى كه دور او را گرفته بودند ـ و قبلاً گذشت كه چه كردند ـ برمى خاست و ميان خود و معاويه شمشير مى نهاد، او را به زودى به عنوان يك شهيد قهرمان، نمى كشتند، بلكه او را اسيرمى كردند! معاويه مى خواست ننگى را كه او و خاندانش از دست سربازان اسلام ديده بودند و روزى به دست سربازان سلحشور اسلام اسير شده بودند، از طريق اسيركردن يكى از بزرگان آل محمد(صلى الله عليه وآله)جبران كند. پس امام در صورت شكست خوردن، به صورت شهيدى قهرمان ـ آنسان كه در عاشورا پيش آمد ـ كشته نمى شد، بلكه او به دست معاويه گرفتار مى شد و سرانجام به گونه اى نامعلوم تلف مى گشت، و اين; يكى از زيان هاى بزرگ بود كه در آن روز متوجه موضع حق مى شد.

اگـر در جنگ با سپاه معاويـه، سپاه امـام مجتبى(عليه السلام) مغلـوب مى شـد، معاويـه بـه سرزمين هـا و شهرهاى اسلام مى تاخـت و تا مـى توانست مى كشت، و بهويژه شهرهاى مكه و مدينه و كوفه و بصره و ديگر آبادى هايى كه در قلمرو حكومت علـى بـن ابى طالب و امـام حسـن قـرار داشت. بدين گونه تعـداد كشته شـدگان ـ برخلاف واقعه عاشورا ـ محدود نمى ماند و از حساب مى گذشت، اين بود آن حفظ خونى كه امام از آن ياد مى كرد» .[1]