مقدور نبود، در خفا انجام مى داد. از اين رو عمق سياست هاى شيطانى او را «خواص» درك مى كردند. چنان كه در زمان على(عليه السلام) نيز با همين عوام فريبى ها در برابر آن حضرت ايستاد. فريب كارى هاى معاويه بيش تر در منطقه شام نمود داشت كه همه كارها را به كمك شاميان انجام مى داد (نمونه هايى از اين سياست هاى مزورانه او را در سيره امام حسين(عليه السلام) در بحث: دوران سلطه او در شام ملاحظه مى فرماييد).

به علاوه، معاويـه در حل و فـصل امور و مقابله با مشكلات، سياست فوق العاده ماهرانه اى داشت و مشكلات را به شيوه هاى مخصوصى حل مى كرد كه فرزندش يزيد فاقد مهارت در به كارگيرى آن ها بود، و همين دو موضوع، پيروزى قيام و تأثير مثبت شهادت در زمان حكومت معاويه را مورد ترديد قرار مى داد، زيرا در اين شرايط، افكار عمومى درباره قيام و انقلاب ضد اموى داورى صحيح نمى كرد و موج نفرت مردم نسبت به حكومت بنى اميه برانگيخته نمى شد، چون هنوز افكار عمومى به ميزان انحراف معاويه از اسلام، آشنا نبود و به همين جهت، عناصر ناآگاه، جنگ حضرت مجتبى(عليه السلام) را با معاويه بيش تر يك اختلاف سياسى و كشمكش بر سر قدرت و حكومت به شمار مى آوردند، تا قيام حق در برابر باطل!

شـهادت در چنين شرائطى بـه پيشبرد مقاصد نهضت كمك نمى كرد، بلكه افكار عمومى درباره آن دستخوش اشتباه مى گرديد وحقيقت لوث مى شد.

جوّ نامساعد

چنان كه ديديم، «فضا و جوّ سياسى دوره معاويه فضاى صريحى نبود كه يك مصلح بتواند از يك راه مشخص، امر را فيصله دهد، و جامعه; با هوشيارى، جهت خويش را پيدا كند، بلكه جوى بود كه هر مصلحى در آن جوّ مى بايست مراقب عمل رهبران فساد باشد و در هر فرصت ـ باتوجه به امكانات خود و