برگرديم بسوى مقصد اصلى-

مشاهده(1)و تجربه بما اثبات كرده‌اند- كه هنگام استعمال حواس در نتيجه تاثيرى- كه واقعيت ماده در سلسله اعصاب و مغز ما مى‌كند- عكس العملى مادى در ما پيدا مى‌شود- كه با بكار انداختن حاسه پيدا شده- و با از كار بازداشتن حاسه از ميان ميرود (1)ماديين براى اثبات مادى بودن روح و امور روحى- و يا فقط بمنظور خلط مبحث و مرعوب كردن طرف- موضوعاتى را از علوم مختلف فيزيك- فيزيولوژى روان شناسى و غيره پيش مى‌كشند- كه ارتباطى به مدعا ندارد و چنين وانمود مى‌كنند- كه اين مطالب دليل قاطع بر مادى بودن روح- و خواص روحى است لهذا لازم است- با ذكر چند مقدمه ذهن خوانندگان محترم را- به اصل مطلب توجه دهيم- .

1-هر كسى بالبداهه و حضورا- بوجود يك سلسله امور ذهنى- كه آنها را علوم و ادراكات مى‌نامند اذعان دارد- وجود اين امور بر انسان از وجود عالم خارج روشن‌تر است- زيرا اگر فرضا كسى پيدا شود مانند ايده آليستها- در وجود جهان خارج ترديد كند- و ادراكات خود را يكسره باطل- يعنى غير مطابق با واقع بداند- در وجود خود اين ادراكات نمى‌تواند ترديد كند- پس وجود يك سلسله امور ذهنى- كه هر انسانى حضورا بانها آگاه است- بديهى است و احتياجى بدليل علمى يا فلسفى ندارد- .

2-كاوشهاى دانشمندان از قديم و جديد ثابت كرده است- كه يك سلسله عوامل مادى خاصى- كه در خارج از ظرف ذهن موجود است- با وضع و كيفيت مخصوص- در پيدايش ادراكات حسى دخيل است- كيفيت و چگونگى اين عوامل- همواره در علوم طبيعى مطرح بوده- و دانشمندان هر يك به نوبه خود نظرياتى داشته‌اند- در فيزيك جديد نيز مباحثى راجع به نور و صوت و غيره- و اينكه امواج اتر در چه حال و چگونه به چشم وارد شده- و اعصاب چشم را متاثر مى‌سازند- و يا امواج صوتى در چه حال و تحت چه شرايطى- اعصاب گوش را متاثر مى‌سازند مطرح مى‌شود- .

ايضا كاوشهاى دانشمندان ثابت كرده- كه سلسله اعصاب انسان و حيوان- مانند ساير اعضاء بدن وظيفه خاصى داشته- و اعمال ويژه‌اى را انجام مى‌دهند- از عوامل خارجى متاثر شده- و عكس العملهائى از خود نشان ميدهند- بيان و توضيح فعاليتهاى عصبى به عهده- علم فيزيولوژى وظائف الاعضاء