و مكاتب فلسفى گوناگونى را بوجود آورده بودند- بواسطه حوادث چندى كه از آن جمله است- بروز عقايد و آراء گوناگون و متضاد- در مسائل فلسفى و پيدايش نظريه‌هاى مختلف- در باره توجيه جهان- عده‌اى از دانشمندان يكباره حيرت زده شدند- و تمام ادراكات و آراء و عقايد بشرى- حتى بديهيات اوليه را باطل و خيال محض دانستند- و هيچ ارزشى براى هيچ فكر و هيچ ادراكى قائل نشده- جهان معلومات را هيچ در هيچ دانستند- و باين ترتيب مكتب سفسطه سوفيسم پديد آمد- .

ولى در مقابل اين عده- سقراطيون و بالاخص ارسطو قيام كردند- راههاى مغلطه آنان را باز- و ارزش معلومات را تثبيت نمودند و ثابت كردند- كه جهان معلومات هيچ در هيچ نيست- و انسان نيروئى دارد كه ميتواند- اشياء را آن طور كه در واقع و نفس الامر هستند دريابد- و اگر انسان فكر خود را راست و درست راه ببرد- ميتواند به ادراك واقع و نفس الامر نائل شود- .

چنانكه ميدانيم ارسطو منطق را- كه ميزان و مقياس درست فكر كردن است- بهمين منظور تدوين نمود- و در فن برهان منطق نتيجه برهان را يقين- يعنى ادراك مطابق با واقع دانست- و براى تحصيل يقين بوسيله برهان بكار بردن- محسوسات و معقولات هر دو را معتبر شمرد- يعنى هم براى ادراك حسى و هم براى ادراك عقلى- ارزش يقينى قائل شد و پايه فلسفه جزمى- دگماتيسم را به اين وسيله استوار نمود

مكتب شكاكان

ولى در همان زمان مكتب ديگرى تاسيس شد- كه سپتى‌سيسم يا مكتب شكاكان خوانده مى‌شود- پيروان اين مكتب بعقيده خود- راه وسطى را پيش گرفتند- نه پيرو سوفسطائيان شدند- كه گفتند واقعيتى در ما وراء ذهن انسان اصلا وجود ندارد- و نه فلسفه جزمى را كه مدعى بود- بادراك اشياء آن طور كه در واقع و نفس الامر هستند- مى‌توان نائل شد پسنديدند- .

پيروان اين مكتب گفتند- ادراكات انسان از امور جهان بستگى كامل دارد- با وضع خاص ذهن شخص ادراك كننده- و آنچه هر كس از امور جهان مى‌فهمد- آن چنان است كه ذهن وى اقتضا كرده- نه آنچنانكه آن شىء در واقع و نفس الامر هست- ممكنست اشياء در واقع چگونگى خاصى داشته باشند- و ما بحسب اقتضاى خاص ذهن خود- آنها را با كيفيت ديگرى ادراك كنيم- .

پيرهون مؤسس اين مكتب ده دليل كه از آن جمله است- تاثير دخالت شرايط زمانى و مكانى- و كيفيت ساختمان قواى ادراكى- شخص ادراك كننده اقامه كرد- بر نفى ارزش يقينى ادراكات- و ثابت نمود كه ادراكات ما نسبت