رشته مسائل است كه ذهن ميتواند- با كمال جزم و يقين و اطمينان در آنها فتوى بدهد- .

يادآورى چند نكته در اينجا لازم است- الف كليه دانشمندانى كه بيك عنوان خاص- از ادراكاتى كه مصداق خارجى دارند نفى اطلاق مى‌كنند- و بتاثير و دخالت اعصاب يا مغز- و بالاخره ذهن و دستگاه ادراكى- در كيفيت ظهور و انكشاف جميع اشياء قائلند- خواه ناخواه جزء شكاكان قرار مى‌گيرند- هر چند خودشان از شكاك بودن احتراز دارند- مثلا كانت فيلسوف شهير آلمانى با آنكه- از اينكه شكاك يا سوفسطائى خوانده شود- بيزارى مى‌جويد و خود را نقاد عقل و فهم انسان مى‌خواند- بالاخره پس از نقاديهاى زياد- ادله جديدى در خصوص طبيعات بر له شكاكان مى‌آورد- مسلك كريتى‌سيسم وى يك شكل جديد- از اشكال مختلف و متنوع سپتى‌سيسم است- و همچنين ماترياليسم ديالكتيك - كه نسبى بودن حقيقت را در جميع مسائل مى‌پذيرد- از لحاظ ارزش معلومات شكل ديگرى از شكلهاى آن است- .

ب بعضى از دانشمندان حقيقت حاصل از تجربه را- از آن جهت كه جنبه احتمالى دارد و موجب يقين نيست- حقيقت نسبى اصطلاح كرده‌اند- در مقابل حقيقت رياضى- كه موجب يقين و قطعيت است- و آن را حقيقت مطلق اصطلاح كرده‌اند- .

چنانكه مشروحا گفته شد حقيقت نسبى- باين معنى كه بمعناى حقيقت احتمالى است- در برخى از علوم قابل قبول است- .

ج نظريه نسبى كه در بالا بيان شد- مربوط به نسبيت حقائق ذهنى بود- و اين مسئله است كه در فلسفه طرح مى‌شود- برخى از دانشمندان فيزيك و رياضى واقعيتها- و پديده‌هاى فيزيكى را نسبى مى‌دانند- و البته اين نسبيت فيزيكى- ربطى به نسبيت فلسفى كه در بالا بيان شد ندارد- .

حالا خوبست به بيان مختصرى- از سير عقايد و آراء از دوره يونان باستان- تا عصر حاضر در اين مسئله بپردازيم- و البته نظرى بعقايد فلاسفه هند و چين- كه مقارن با دوره يونانيان قديم- افكارى شبيه به افكار آنها داشته‌اند نداريم

پيدايش سوفيسم در يونان

در حدود قرن پنجم قبل از ميلاد در يونان قديم- كه در آن وقت داراى تمدن عالى بود و فلاسفه- و دانشمندان بزرگى در آن سرزمين ظهور كرده بودند-