گفتيم سدۀ ششم هجرى،در يك نگاه كلّى پايان دوره‌اى است كه تمدّن اسلامى در آن به اوج شگفتگى و بالندگى خود نيز رسيده است،از طرف ديگر اين قرن،دورۀ برازندگى و - كمال‌يافتگى زبان درى و اوج و اعتلاى شعر و نثر پارسى و در واقع دورانى است كه در آن مذهب جعفرى دست‌كم در چشم و دل ايرانيان مسلمان به چنان پايگاهى رسيده است كه خود را به داشتن تفسيرى بر مبناى فقاهت خاصّ خويش نيازمند مى‌بيند.

مهم‌ترين تفسيرى كه در اين دورۀ خاصّ تاريخى سامان يافته،تفسير گرانقدر روض الجنان و روح الجنان مشهور به تفسير ابو الفتوح رازى است كه در نخستين دهه‌هاى سدة مزبور بر مشرب فقه جعفرى در رى بر دست دانشمندى فقيه،متكلّم و پارسى‌دان با نام حسين بن علىّ بن محمّد بن احمد الخزاعى النّيشابورى الاصل معروف به ابو الفتوح رازى نوشته شده است.

شرح احوال و جزئيّات زندگى ابو الفتوح چندان روشن نيست،و از مآخذ و متون بازمانده از روزگاران كهن و همچنين از خلال تفسير او اطّلاع چندانى دراين‌باره به دست نمى‌آيد،كوشش و جستجوى چندين‌سالۀ ما هم نتوانست چيز قابل توجّهى بر آنچه پيشينيان ما يافته بودند،بيفزايد.

ازاين‌رو شايسته چنان ديديم كه به حكم:«الفضل للمتقدّم»تحقيق نسبة كامل و مبسوط علاّمه محمّد قزوينى را كه در سال 1315 هجرى شمسى به پيشنهاد و مصلحت ديد على اصغر حكمت وزير معارف‌پرور وقت فراهم آمده و در خاتمة الطبع مجلّد پنجم از نخستين چاپ تفسير ابو الفتوح رازى (ص 615 به بعد)آمده است،اصل قرار دهيم و بخشهاى عمده‌اى از آن را عينا در اين جا نقل كنيم و آنگاه نظريّات اصلاحى-تكميلى ديگران و افزوده‌ها و يافته‌هاى خود را به منظور تتميم فايده در پايان بياوريم،باشد كه بتوانيم گوشه‌اى از مقام شامخ نخستين مفسّر پارسى نويس شيعى را كه بر گردن بيشتر مفسّران پس از خود حقّى بزرگ دارد،بازنماييم.

نسب مؤلّف كتاب و شرح احوال بعضى از مشاهير خاندان او

هو الشيخ الامام الجليل قدوة المفسّرين ترجمان كلام اللّه،جمال الدّين ابو الفتوح الحسين بن علىّ بن محمّد بن احمد بن الحسين بن احمد الخزاعىّ الرازىّ،مؤلّف به تصريح خود در اثناء تفسير حاضر،از اولاد نافع بن بديل بن ورقاء الخزاعىّ از صحابۀ معروف حضرت رسول بوده است.در تفسير آيۀ وَ لاٰ تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ قُتِلُوا فِي سَبِيلِ اللّٰهِ أَمْوٰاتاً بَلْ أَحْيٰاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ در سورۀ آل