اسم الکتاب : فرهنگ قرآن المؤلف : امامی، عبدالنبی الجزء : 1 صفحة : 178
4. اعتدال در تفاسیر روایی
سید هاشم بحرانی در تفسیر برهان، فی قوله: «فَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تَعْدِلُوا فَواحِدَةً»، فرموده: محمّد
بن یعقوب با اسنادش از نوح بن شعیب و محمّد بن حسن نقل کند که ابن ابی
عوجاء از هشام بن حکم سؤال کرد: آیا خدای متعال احکم الحاکمین نیست؟ هشام
گفت: بلی، او احکم الحاکمین است. پس از آن، از او درباره آیه: «فَانْکِحُوا
ما طابَ لَکُمْ مِنَ النِّساءِ مَثْنی وَ ثُلاثَ وَ رُباعَ فَإِنْ
خِفْتُمْ أَلَّا تَعْدِلُوا فَواحِدَةً»، پرسید که آیا این فرض نیست؟ هشام
گفت: بلی. ابن ابی عوجاء گفت: پس سخن خدای عزّ و جلّ: «وَ لَنْ
تَسْتَطِیعُوا أَنْ تَعْدِلُوا بَیْنَ النِّساءِ وَ لَوْ حَرَصْتُمْ فَلا
تَمِیلُوا کُلَّ الْمَیْلِ»، چیست؟؛ یعنی حکیم اینگونه سخن میگوید؟! هشام
پاسخی نداشت، و لذا راهی مدینه شد و قصّه را برای ابی عبد اللّه، امام
صادق علیه السّلام، بیان کرد و آن حضرت در جواب فرمود: «امّا قوله عزّ و
جلّ:" فَانْکِحُوا ما طابَ لَکُمْ مِنَ النِّساءِ مَثْنی وَ ثُلاثَ وَ
رُباعَ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تَعْدِلُوا فَواحِدَةً"؛ یعنی بالنفقه، و
اما قوله:" وَ لَنْ تَسْتَطِیعُوا أَنْ تَعْدِلُوا بَیْنَ النِّساءِ وَ
لَوْ حَرَصْتُمْ فَلا تَمِیلُوا کُلَّ الْمَیْلِ فَتَذَرُوها
کَالْمُعَلَّقَةِ"؛ یعنی فی المودة.» هشام میگوید: هنگامی که به پاسخ دادن با این جواب اقدام نمودم و آن را به ابن ابی عوجاء خبر دادم، او گفت: و اللّه، این پاسخ از خود تو نیست!» [1] باز
بحرانی در تفسیر برهان فرموده: علی بن ابراهیم در تفسیرش آورده که مردی از
زنادقه از ابا جعفر احول، درباره فرق بین دو آیه پرسید: «" فَإِنْ
خِفْتُمْ أَلَّا تَعْدِلُوا فَواحِدَةً"، ثم قال:" وَ لَنْ تَسْتَطِیعُوا
أَنْ تَعْدِلُوا بَیْنَ النِّساءِ وَ لَوْ حَرَصْتُمْ"، و بین القولین
فرق؟» او گفت: پاسخی برای آن نداشتم تا اینکه در مدینه به خدمت ابی عبد
اللّه، امام صادق علیه السّلام، رسیدم و درباره آن سؤال نمودم. آن بزرگوار
فرمود: «اما قوله: «" فَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تَعْدِلُوا"، فانه عنی فی
النفقه، و اما قوله:" وَ لَنْ تَسْتَطِیعُوا أَنْ تَعْدِلُوا"، فانه عنی فی
المودة، فانه لا یقدر احد ان یعدل بین المراتین فی المودة.» ابا جعفر احول
گوید: (پس از شنیدن پاسخ) به سوی آن مرد (زندیق) مراجعت کرده و آن را به
او خبر دادم. او گفت: مطلبی را که بیان کردی، از حجاز است. [2]
[1]. نور الثقلین، ج 1، ص 439، حدیث 36 و ص 558، حدیث 601- برهان، ص 209. [2]. مجمع البیان، ذیل آیه 129 سوره نساء- برهان، ص 209.
اسم الکتاب : فرهنگ قرآن المؤلف : امامی، عبدالنبی الجزء : 1 صفحة : 178