ولى محقّقان بزرگ معتقدند كه در صورت جه (در زمينه جاهل غير مقصر) تنها گناه و مجازات برداشته مى‌شود، و گرنه رباهائى را كه گرفته حتماً بايد به صاحبانش باز پس دهد، و در صورت عدم شناسائى طبق برنامه فوق عمل كند و رواياتى كه ظوهر د عفو مطلق دارد قابل توجيه است.

و اگر قرآن (در آيه 275 سوره بقرهة مى‌گويد: فمن جائه موعظة من ربه فانتهى فله ما سلف: «هر گاه موعظه و اندرز پروردگار راپذير گردد و از رباخوارى خوددارى كند آنچه در گذشته داشته، براى او بخشوده خواهد شد» مفهومش اين نيست كه سودهائى را كه قبلًا گرفته بر او حلال است، بلكه منظور بخشوده شدن گناهانى است كه در زمن جهل انجام داده.

وانگهى اين آيه مربوط به زمان جاهليّت و قبل از نزول تحريم ربا در قرآن است، و ممكن است اين قانون اسلامى مانند ساير قوانين عطف به ما سبق نشده باشد يعنى آنها كه در آغاز اسلام و قبل از نزول آيات تحريم ربا، سودهائى خورده بودند مورد عفو واقع شده باشند، ولى اين ربطى به افرادى كه از روى جهل و نا آگاهى به مسأله در زمانهاى بعد آلوده اين گناه شده‌اند ندارد.

كوتاه سخن اين كه قبول توبه رباخواران در درجه اوّل مشروط به جبران گذشته و اداى حقوق مردم و پاكسازى دل و جان و مرهم نهادن بر زخمهاى جانكاهى كه از سوى آنها بر جان مردم، مخصوصاً طبقه ضعيف و مستضعف نشسته است، و گر نه توبه‌هاى زبانى بدون عكس العمل‌هاى عملى كه نشانه صدق گفتار است بى‌اثر مى‌باشد و سرنوشت دردناك رباخواران را دگرگون نمى‌كند.

در يك داستان قديمى مى‌خوانيم:

مرد رباخوارى از نردبان فرو افتاد و در دم جان داد!، شب او را به خواب ديدند و از او پرسيدند، آيا فرشتگان قبض روح را ديدى؟ گفت: نه، آيا سؤال نكير و منكر را در شب اوّل قبر داشتى؟ گفت: نه. گفتند:

اين مراحلى را كه در برزخ مى‌گويند وجود دارد طى كرد؟ گفت: نه.

گفتند: پس چه ديدى؟ گفت: هيچ ... از بالاى نردبان صاف افتادم در وسط جهنم! ...