گسترده‌ترين پروژه‌ي تحقيقاتي مركز مطالعات اسلامي دانشگاه اكسفورد

مترجم سيد علي اصغر سلطاني

گسترده‌ترين و طولاني‌ترين فعاليت تحقيقي مركز مطالعات اسلامي دانشگاه اكسفورد، پروژه‌يي تيمي براي تهيه‌ي مجموعه‌يي از چند اطلس است كه تاريخ فكري و اجتماعي جهان اسلام را نشان مي‌دهد. پروژه ي اطلس فرماندهي نطامي، علماي با سابقه و محققاني از اطراف جهان را براي شركت در اين تلاش همگاني عظيم ـ كه در قرن بعد ادامه خواهد داشت ـ گرد آورده است. قرار است دانشگاه اكسفورد بخشي از تحقيقات انجام شد هدر خصوص اين اثر مرجع بزرگ را ـ كه از سال 1991 شروع شده ـ در هفت جلد چاپ كند. پشتوانه‌ي مالي اين كار از سوي يورهلم تراست انگلستان، موسسه‌ي خيريه اندروميلتون ايالت متحده و بانك اسلامي فيصل بحرين تامين مي‌شود.
نخستين مرحله از تحقيق، تهيه‌ي يك جلد كتاب درباره‌ي ـ تاريخ فكري و اجتماعي جوامع مسلمان در آسياي جنوبي (هند جديد، پاكستان، بنگلادش، نپال و سري لانكا) است. مجموعه‌يي از منابع و مطالب تحقيقي مناسب 7 به ارزش‌مندي مجموعه‌ي دست نوشته‌هاي منحصر به فرد دانشگاه اكسفورد لندن، در كلكسيون‌هاي كتابخانه‌ي عظيم آسياي جنوبي وجود دارد. مسئوليت پي‌گيري تحقيق، تهيه‌ي نقشه‌ها و آماده سازي متن براي انتشار به هسته‌ي اصلي اين تيم تحقيق در دانشگاه اكسفورد واگذار شده است. هسته‌ي اصلي گروه تحقيق صدها منبع اصلي مهم عربي، اردو و فارسي را بازبيني مي‌كند و هر گروه‌هاي ديگر در هاروارد ايالت متحده، اللكيره هند و لاهور پاكستان منابع عمده را به دقت مورد بررسي قرار مي‌دهند. نتايج تحقيقات اين گروه‌ها به وسيله هسته‌ي اصلي تيم دانشگاه اكسفورد بررسي مي‌شود و با عنوان اطلاعات پايه در رايانه ثبت مي‌گردد.
در اطلاعات پايه‌ي كامپيوتري، نام‌ها و شغل‌هاي علماي مسلمان و اهل تصوف آسياي جنوبي، شرح حال بيش از 5000 تن از مشاهير و نخبگان اين نواحي از ابتداي ظهور اسلام تا دهه‌هاي اخير قرن بيستم به چشم مي‌خورد، افزون بر اين، شرح زندگي فرد فرد علما و شخصيت‌هاي مقدس با توجه به اطلاعاتي كليدي نظير، پيوستگي روحي و فكري آن‌ها علاقه شان به متون مذهبي برجسته، مشاركتشان با جنبش‌هاي روحي، فكري، مذهبي، مرور شده است. اين نوع از اطلاعات ـ كه براي تهيه‌ي تصويري از الگوها و گرايش‌هاي فكري و اجتماعي تاريخ مسلمانان ضروري مي‌نمايد ـ مي‌تواند با استفاده از يك سيستم نرم‌افزار كامپيوتري براي پايگاه اطلاعاتي اين اطلس طرح ريزي شده است و به پژوهش گران اجازه مي‌دهدد حجم گسترده‌يي از اطلاعات را سريع و آسان بازبيني كرده، نتايج را بر روي نقشه‌يي طرح كنند. اين پايگاه اطلاعاتي عظيم، به عنوان ابزار پژوهشي، دردسترس ديگر محققان اين عرصه قرار مي‌گيرد. بخش دوم اين سيستم كامپيوتري، يك برنامه‌ي نقشه كشي ويژه است. وقتي اين دو بخش به همديگر بپيوندند، پژوهش گران با استفاده از كامپيوتر مي‌توانند اطلاعات كامل يك نسل از بزرگان مسلمان را گرد آورند و از مسافرت‌ها و محل زندگي و تحصيل آن‌ها نقشه هايي فراهم كنند.
انتظار مي‌رفت اولين جلد از اين مجموعه در سال 1998 انتشار يابد. اميد است اين مجلد، بارسم و شرح تاريخ اين ارتباطات فكري ـ اجتماعي، اهميت ارتباطات جوامع مسلمان آسياي جنوبي با مسلمانان جهان را به خوبي نشان دهد.