آگاهي دشمنان از اقتدار روحانيت

با آنكه نفوذ معنوي روحانيت در ميان مردم، چيزي نيست كه از نگاه دولتها و حكومتها پنهان بماند، برخي وقايع موجب مي‌شود كه گستره و عمق اين اقتدار معنوي، بر صاحبان قدرتهاي سياسي و حكومتها روشن‌تر گردد. بعضي حوادث تاريخي و اجتماعيِ تاريخ معاصر ايران نيز از اين جمله‌اند، و وقوع آنها، هشداري براي دولتهاي فاسق و حكومتهاي دين‌ستيز بوده و هست. براي مثال ماجراي تحريم تنباكو يكي از نمودهاي اقتدار معنويِ عالمان ديني به شمار مي‌آيد.

ماجراي قرار داد رِژي(تنباكو): امتياز انحصار كامل توليد، فروش و صدور توتون و تنباكو به مدت 50 سال به تالبوت انگليسي واگذار شد. او نيز در برابر متعهد شد كه سالانه پانزده‌هزارليره، و پس از پرداخت كليه مخارج و سود سهام به ميزان پنج درصد، يك ربع از منافع ساليانه را به ناصرالدين شاه قاجار بپردازد.

براي كسب اين امتياز، ظاهراً هيچ پولي به طور رسمي پرداخت نشده بود؛ اما با اين حال، هم در اسناد ايراني و هم در اسناد انگليسي ياد شده است كه ناصرالدين شاه و مقامات عالي رتبه، رشوه‌هاي گزافي گرفته بودند.

اين امتياز هر عملي را در زمينة توتون و تنباكو مطلقاً به كسب اجازه از صاحب امتياز، مشروط مي‌ساخت. در عوض، صاحب امتياز، به توتون‌كاران وعده مي‌داد كه در مقابل محصولشان، پول نقد به آنها بپردازد يا احياناً محصول آنها را با نرخ بهرة ناچيزي پيش‌خريد كند.[1]

قرارداد مزبور از سويي براي اقتصاد ايران ـ به طور كلّي ـ و براي صنعت دخانياتِ كشور، كه در آن زمان رونق داشت بسيار زيان‌بار بود و از سوي ديگر با مباني فقهي شريعت اسلام مغايرت داشت.[2] به همين روي، مخالفتهاي داخلي مردم و علماي ديني را در پي داشت. اما ناصرالدين شاه به اين اعتراضات توجهي نكرد، و فعاليتهاي انگليسيها روز‌به‌روز موجب وخامت اقتصاد داخلي و نارضايتيِ بيشتر مردم شد.