بايستي ساير قضايا حتي فطريات، حدسيات، محسوسات ظاهري، مجربات و متواترات را نيز در زمره قضاياي نظري دانست، البته از اين نكته هم نبايد غفلت كرد كه نظريات خود داراي مراتبي بوده، برخي قريب به بديهي و پاره‌اي بعيد از آن‌اند.

   3. شيخ(رحمه الله) مي‌فرمايد هر علم كلّي، علم بالقوه نسبت به جزئيات آن است. اين سخن در مورد علم كلّي حاصل از استقراء تامّ چندان صائب و راست نمي‌آيد، چراكه اين چنين علم كلّي‌اي خود ناشي از جزئيات است. پس نمي‌توان آن را علم بالقوه نسبت به جزئيات محسوب كرد، مگر اينكه يكي از دو توجيه زير را بپذيريم:

   الف ـ در جايي كه بعداز حصول علم كلّي، از جزئيات، غافل شده باشيم، مي‌توانيم علم كلّي استقرايي را علم بالقوه نسبت به جزئيات مغفول عنها، حساب كنيم.

   ب ـ اگر مراد از استقراء را شامل استقراء ناقص هم بدانيم و مراد از علم نيز مطلق تصديق ـ ولو ظنّي ـ باشد، در اين صورت سخن فوق تا حدّي قابل توجيه است.

   البته نحوه بالقوّه بودن علم كلّي نسبت به جزئيات در قياس واستقراء ناقص تفاوت خواهد كرد.

   خواجه طوسي(رحمه الله) در اساس الاقتباس تحت عنوان «در بيان كيفيت علم و جهل يا علم و ظنّ در رأي يك شخص و اسباب آن» پيرامون علم بالفعل و بالقوه بحث كرده است[1].

تذكّر

الف ـ مراد از «التأليف الذي من شأنه أن يُحدث بالذّات علماً ثالثاً» اين است كه تركيب مقدّمات بايستي به صورت شكلي از اشكال قياسات منتج باشد.

   ب ـ صغري ناميدن صغري در قياس، در مقايسه با كبري است و به معناي جزئي حقيقي بودن مفهوم اصغر و شخصيه بودن قضيه نيست، بلكه چه‌بسا مفهوم اصغر نسبت به اكبر جزئي اضافي و قضيه صغري نيز في حدّ نفسه قضيه‌اي كلّي باشد.

متن

ثمّ إِنَّ لسائل أَنْ يسألَ أحداً فيقول: هل تعلمُ أَنَّ كلَّ اثنين زوج؟ و معلومٌ أَنَّ جوابَه