تأملى در معناى «محافظت بر نماز»

در هر صورت، بحث مداومت بر نماز مربوط به سوره «معارج» است و فعلا محل بحث ما نيست. آنچه به مناسبت شرح و تفسير آيات ابتداى سوره «مؤمنون» بايد درباره آن بحث كنيم، مسأله «محافظت بر نماز» است. اين تعبير در چند آيه از آيات قرآن آمده است كه يكى در همين سوره «مؤمنون» است كه مى‌فرمايد: وَالَّذِينَ هُمْ عَلى صَلَواتِهِمْ يُحافِظُون.[1] يكى هم در سوره«معارج» است كه مى‌فرمايد: وَالَّذِينَ هُمْ عَلى صَلاتِهِمْ يُحافِظُون.[2] ديگرى در سوره «انعام» است كه مى‌فرمايد: وهُمْ عَلى صَلاتِهِمْ يُحافِظُونَ.[3] و مورد آخر نيز در سوره «بقره» است كه مى‌فرمايد: حافِظُوا عَلَى الصَّلَواتِ وَالصَّلاةِ الْوُسْطى؛[4] بر نمازها و نماز ميانه مواظبت كنيد.

درباره معناى محافظت بر نماز ممكن است بگوييم امرى مشخص و مضبوط مراد است، و ممكن هم هست بگوييم مانند ساير اوصاف، داراى مراتب و مصاديق مختلفى است. قدر متيقن از «محافظت بر نماز» اين است كه انسان مواظبت كند كه نماز را در وقت خود بخواند و مراقب باشد كه خداى ناكرده نمازش قضا نشود. ممكن است كسى بگويد مقصود اين آيات صرفاً همين معنا است؛ كه در اين صورت آيه را بر معنا و امرى مشخص و مضبوط حمل كرده است و طبيعتاً اين مقدار از محافظت بر نماز، واجب و لازم و حداقلِ مراتب آن است. اما به نظر مى‌رسد مناسب‌تر اين باشد كه براى «محافظت بر نماز» معنايى گسترده قائل شويم كه طيف وسيعى از اوصاف كمالى و مراتب نماز را شامل شود. اگر محافظت بر نماز را اين‌گونه معنا كنيم آن‌گاه غير از خواندن نماز در وقت خود و مراقبت از قضا نشدن آن، براى مثال، «نماز اول وقت» خواندن نيز كه در روايات بسيار مورد تأكيد قرار گرفته، از مصاديق محافظت بر نماز خواهد بود.