با ظهور فاطميان در شمال افريقا در سال 296ق ، فعّاليت هاى جديدى جهت تثبيت مذهب اسماعيليه آغاز گرديد . [1] در اين برهه تاريخى ، فاطميان مى بايست ساختار فقهى ، كلامى و ادارى خود را شكل مى دادند . قبل از اين دوره ، توجّه اصلى آنها تلاش در به دستگيرى قدرت بود ؛ اما اين مسئله ، يعنى ارائه يك ساختار فقهى ـ كلامى ، با دشوارى هايى روبه رو بود . مهم ترين اين دشوارى ها ، مواجهه عالمان اسماعيلى در شمال افريقا ، با فقيهان مالكى ، حنفى و خارجى (اَباضى) بود . سواى برخوردهاى نظامى ، از اين مواجهات كلامى ، تنها در يك مورد ، گزارش تقريبا كاملى برجا مانده است . [2] در مورد اين حادثه ، كتابى از فقيهى اسماعيلى به نام ابو عبد الله جعفر بن احمد بن محمّد هيثم [3] با عنوان المناظرات بر جا مانده و به تازگى نيز به
[1] براى اطّلاع بيشتر در مورد اسماعيليه، ر.ك: تاريخ و عقايد اسماعيليه، فرهاد دفترى.[2] در مورد برخورد نظامى اباضيه با فاطميان، مى توان به قيام ابو يزيد خارجى اشاره كرد. (ر.ك: دائرة المعارف بزرگ اسلامى، مدخل: «ابويزيد نكارى»).[3] در متن عيون الأخبار، نام وى در برخى موارد، اين گونه ثبت شده است: ابو عبد الله بن الأسود بن الهيثم (تاريخ الخلفاء الفاطميين بالمغرب، داعى ادريس عماد الدين ، ص 156، 168 و 211). همچنين ر.ك: Studies in Early Ismailism , S.M.Stern ,Leiden,1983, pp:100,101,106.