منكشف گردد .
پس ، آثار و افعال كماليّه را به همان نسبت كه به خلق نسبت دهند ، به همان نسبت به حق نيز نسبت توان داد ، بدون آن كه مجاز در هيچ طرف باشد .
و اين در نظر وحدت و كثرت و جمع بين الامرين متحقّق گردد . بلى ، كسى كه در كثرت محض واقع است و از وحدت محجوب است ، فعل را به خلق نسبت دهد و از حق غافل شود ، چون ما محجوبان ، و كسى كه وحدت در قلبش جلوه كند ، از خلق محجوب شود و همهء افعال را به حق نسبت دهد . و عارف محقّق جمع بين « وحدت » و « كثرت » كند : در عين حال كه فعل را به حق نسبت مىدهد بى شائبهء مجاز ، به خلق نسبت دهد بى شائبهء مجاز . و آيهء شريفهء وَما رَمَيْتَ اذْ رَمَيْتَ وَلكِنَّ الله رَمى 8 : 17 ، [1] كه در عين اثبات رمى نفى آن نمود ، و در عين نفى اثبات فرموده ، اشاره به همين مشرب احلاى عرفانى و مسلك دقيق ايمانى است . و اين كه گفتيم افعال و آثار كماليّه ، و نقايص را خارج نموديم ، چون كه نقايص به اعدام برگردد ، و آن از تعيّنات وجود است و منسوب به حق نيست مگر بالعرض . و شرح اين مبحث را در اين اوراق نتوان داد .
و چون اين مقدّمه معلوم شد ، نسبت « تنزيل » به حق و جبرئيل ، و « احياء » به اسرافيل و حق ، و « اماته » به عزرائيل و ملائكهء موكَّله به نفوس و حق ، معلوم شود . و در قرآن شريف اشاره به اين مطلب بسيار است . و اين يكى از معارف قرآن است كه قبل از اين كتاب شريف در آثار حكما و فلاسفه از آن عين و اثرى نيست ، و عائلهء بشريّه مرهون عطيّهء اين صحيفهء الهيّه‌اند در اين لطيفه ، چون ساير معارف الهيّهء قرآنيه .
مطلب دوم در اشاره به نكتهء آن كه فرموده است انّا به صيغهء جمع و انزلنا به صيغهء جمع .
بدان كه نكتهء آن ، تفخيم مقام حق تعالى به مبدئيّت تنزيل اين كتاب

[1] - پاورقى 287 . .