گفته‌اند « ديّان » ، كه از اسماء الهيّه است ، نيز به همين معنى است . و شايد مراد از « دين » شريعت حقّه باشد . و چون در روز قيامت آثار دين ظاهر گردد و حقايق دينيّه از پرده بيرون افتد ، از اين جهت آن روز را « روز دين » بايد گفت ، چنانچه امروز « روز دنيا » است ، زيرا كه روز ظهور آثار دنيا است و صورت حقيقيّهء دين ظاهر نيست . و اين شبيه قول خداى تعالى است كه مىفرمايد :
وَ ذَكِّرْهُمْ بِايّامِ الله 14 : 5 ، [1] و آن ايّامى است كه حق تعالى به قهر و سلطنت با قومى رفتار كند . و روز قيامت هم « يوم اللَّه » است و هم « يوم الدّين » است ، زيرا كه روز ظهور سلطنت الهيّه و روز بروز حقيقت دين خدا است .
قوله تعالى : ايّاكَ نَعْبُدُ وَايّاكَ نَسْتَعين 1 : 5 بدان اى عزيز كه چون بندهء سالك در طريق معرفت تمام محامد و مدايح را مختص به ذات مقدّس حق دانست و قبض و بسط وجود را از او دانست و ازمّهء امور را در اول و آخر و مبدأ و منتهى به يد مالكيّت او دانست و توحيد ذات و افعال در قلبش تجلَّى نمود ، حصر عبادت و استعانت را به حق كند و جميع دار تحقّق را طوعا و كرها خاضع ذات مقدّس بيند و در دار تحقّق قادرى نبيند تا اعانت را به او نسبت دهد . و اين كه بعضى از اهل ظاهر گفته‌اند حصر عبادت حقيقى است و حصر استعانت حقيقى نيست - زيرا كه استعانت به غير حق نيز مىشود و در قرآن شريف نيز فرمايد : تَعاوَنوُا عَلَى البِرِّ وَالتَّقْوى 5 : 2 [2] و مىفرمايد : اسْتَعينوُا بِالصَّبْرِ و الصَّلوة 2 : 45 [3] و نيز معلوم است بالضّرورة كه سيرهء نبىّ اكرم و ائمّهء هدى عليهم السلام و اصحاب آنها و مسلمين بر استعانت از غير حق بوده در غالب امور مباحه ، مثل استعانت به دابّه و خادم و زوجه و رفيق و رسول و اجير و غير ذلك - كلامى است با اسلوب اهل ظاهر . و اما كسى كه از توحيد فعلى حق تعالى اطلاع دارد و

[1] - « روزهاى خدا را به يادشان آور . » ( إبراهيم - 5 ) .
[2] - « در نيكوكارى و تقوا به يكديگر يارى رسانيد . » ( مائده - 2 ) .
[3] - « از صبر و نماز يارى جوييد . » ( بقره - 45 ) .