روحانيّهء حيوانيّه ، تربيت تكوينى ، و هر يك از آنها شهادت دهند به اين كه اللَّه جلّ جلاله ربّى .
و دوم از مراتب ربوبيّت « ربوبيّت تشريعى » است ، كه مختصّ به نوع انسانى است و ديگر موجودات را از آن نصيبى نيست . و اين تربيت هدايت طرق نجات و ارائهء راههاى سعادت و انسانيّت و تحذير از منافيات آن [ است ] كه به توسّط انبياء عليهم السلام اظهار فرموده . و اگر كسى با قدم اختيار خود را در تحت تربيت و تصرّف ربّ العالمين واقع كرد و مربوب آن تربيت شد به طورى كه تصرّفات اعضا و قواى ظاهريّه و باطنيّهء او تصرفات نفسانيّه نشد بلكه تصرّفات الهيّه و ربوبيّه گرديد ، به مرتبهء كمال انسانيّت كه مختصّ به اين نوع انسانى است مىرسد .
انسان تا منزل حيوانيّت با ساير حيوانات هم قدم بوده ، و از اين منزل دو راه در پيش دارد كه با قدم اختيار بايد طى كند : يكى منزل سعادت ، كه صراط مستقيم ربّ العالمين است - ان ربّى على صراط مستقيم . [1] و يكى راه شقاوت ، كه طريق معوج شيطان رجيم است . پس ، اگر قوا و اعضاى مملكت خود را در تصرف ربّ العالمين داد و مربّا به تربيت او شد ، كم كم قلب ، كه سلطان اين مملكت است ، تسليم او شود ، و دل كه مربوب ربّ العالمين شد ، ساير جنود به او اقتداء كنند و مملكت يكسره مربوب او گردد . و در اين هنگام لسان غيبى او ، كه ظل قلب است ، مىتواند بگويد : اللَّه جلّ جلاله ربّى در جواب ملائكهء عالم قبر كه گويند : من ربّك ؟ و چون چنين شخصى لا بدّ اطاعت رسول خدا و اقتداء به ائمّهء هدى و عمل به كتاب الهى نموده ، زبانش گويا شود به اين كه محمّد صلَّى اللَّه عليه و آله نبيىّ ، و علىّ و اولاده المعصومين ائمّتى ، و القرآن كتابى . و اگر دل را الهى و ربوبى ننموده و نقش لا اله الا اللَّه ، محمّد رسول اللَّه ، علىّ ولىّ اللَّه در لوح دل منتقش نشده و صورت باطن نفس نشده باشد و به عمل به قرآن شريف و تفكَّر و تذكَّر و تدبّر در آن ،

[1] - پاورقى 323 . .