سر وجود ، و از اين جهت تمام عالم را و هر جزئى از آن را اسم اعظم به مقام احديّت جمع ممكن است دانست ، و الاسماء كلَّها في الكلّ و كذا الآيات .
و بنابر آنچه ذكر شد ، ايراد فيلسوف عظيم الشّأن صدر الملَّة و الدّين قدّس سرّه بر مثل بيضاوى وارد است ، زيرا كه آنها ذوق اين مشرب نكرده‌اند ، و اما در مسلك اصحاب عرفان صحيح نيست . و چون كلام بيضاوى در اين مقام و كلام فيلسوف مذكور طولانى است ، ذكر آن نشد ، هر كس مايل است ، به تفسير سورهء « فاتحهء » مرحوم فيلسوف مذكور رجوع كند .
و « ربّ » اگر از اسماء صفات باشد به معنى « مالك » و « صاحب » و اشباه آن مراد از « عالمين » جميع ما سوى اللَّه ممكن است باشد ، چه موجودات عالم ملك باشد يا موجودات مجرّدهء غيبيّه . و اگر از اسماء افعال باشد - كه شايد ظاهرتر همين است - مراد از « عالمين » عالم ملك است فقط ، زيرا كه « ربّ » در آن وقت به معنى « مربّى » است ، و اين معنا تدريج لازم دارد و عوالم مجرّده از تدريج زمانى منزّه هستند . گر چه نزد نويسنده به يك معنى روح « تدريج » در عالم « دهر » متحقّق است ، و به همان معنى اثبات حدوث زمانى ، به معنى روح زمان و دهريّت تدريج ، در عوالم مجرّده نيز كرديم ، و در مسلك عرفانى نيز حدوث زمانى را براى جميع عوالم ثابت مىدانيم ، اما نه به آن طور كه در فهم متكلَّمين و اصحاب حديث آيد .
تنبيه آخر بدان كه « حمد » چون در مقابل « جميل » است ، و از آيهء شريفه استفاده شود كه حمد و ستايش براى مقام اسم اعظم كه اسم جامع است ، كه داراى مقام ربوبيّت عالميان و رحمت « رحمانيّه » و « رحيميّه » و « مالك يوم دين » است ثابت است ، پس اين اسماء شريفه يعنى ربّ و رحمن و رحيم و مالك را بايد در تحميد مدخليّتى به سزا باشد . و ما پس از اين در ذيل قول خداى تعالى :
مالِكِ يَوْمِ الدّين 1 : 4 به بيانى تفصيلى ذكرى از اين مطلب مىنماييم .
و اكنون راجع به تناسب مقام ربوبيّت عالميان با « تحميد » سخن