علمى و برهان فلسفى ثابت نمايد ذلَّت عبوديّت و عزّت ربوبيّت را . و اين يكى از لباب معارف است كه در علوم عاليه و حكمت متعاليه به وضوح پيوسته كه جميع دار تحقّق و تمام دايرهء وجود صرف ربط و تعلَّق و محض فقر و فاقه است . و عزّت و ملك و سلطنت مختصّ به ذات مقدّس كبريا است واحدى را از حظوظ عزّت و كبريا نصيبى نيست ، و ذل عبوديّت و فقر در ناصيهء هر يك ثبت و در حاقّ حقيقت آنها ثابت است . و حقيقت عرفان و شهود و نتيجهء رياضت و سلوك ، رفع حجاب از وجه حقيقت و رؤيت ذلّ عبوديّت و اصل فقر و تدلَّى است در خود و در همهء موجودات . و دعاى منسوب به سيّد كائنات صلَّى اللَّه عليه و آله : اللَّهمّ ارنى الأشياء كما هي . [1] شايد اشاره به همين مقام باشد ، يعنى ، خواهش مشاهدهء ذلّ عبوديّت كه مستلزم شهود عزّ ربوبيّت است نموده .
پس ، اگر سالك راه حقيقت و مسافر طريق عبوديّت با قدم سلوك علمى و مركب سير فكرى اين منزل را طى كرد ، در حجاب علم واقع شود و به مقام اوّل انسانيّت نائل شود ، و لكن اين حجاب از حجب غليظه است كه گفته‌اند :
العلم هو الحجاب الاكبر . [1] و بايد سالك در اين حجاب باقى نماند و آن را خرق كند . و شايد به اين مقام اگر قناعت كند و قلب را در اين قيد محبوس نمايد ، در استدراج واقع شود . و استدراج در اين مقام آن است كه به تفريعات كثيرهء علميّه پرداخته و به جولان فكر براى اين مقصد براهين كثيره اقامه كند و از منازل ديگر محروم ماند ، و قلبش به اين مقام علاقه مند شود و از نتيجهء مطلوبه كه وصول إلى فناء اللَّه است غافل شود ، و صرف عمر خود را در حجاب برهان و شعب آن نمايد ، و هر چه كثرت فروع بيشتر شود ، حجاب بزرگتر و احتجاب از حقيقت افزون گردد . پس ، سالك نبايد گول شيطان را در اين مقام خورده از

[1] - « دانش بزرگترين حجاب است . » .
[1] - « خدايا ، اشيا ( و امور ) را آنچنانكه هستند نشانم بده . » در عوالى اللَّئالى ، ج 4 ، ص 132 ، روايت كرده است : اللَّهمّ ارنا الحقائق كما هي . و در تعليق بر آن ، از تفسير كبير فخر رازى ، ج 6 ، ص 26 ، و مرصاد العباد ، ص 309 ، ارنا الأشياء كما هي نقل گرديده است .