ان شاء اللَّه به آن اشاره خواهم كرد .
و بايد دانست كه عبوديّت مطلقه از اعلى مراتب كمال و ارفع مقامات انسانيّت است كه جز اكمل خلق اللَّه محمّد صلَّى اللَّه عليه و آله بالاصالة و ديگر اولياى كمّل بالتّبعيّة كسى ديگر را از آن نصيبى نيست ، و ديگران را پاى عبوديّت لنگ است و عبادت و عبوديّت آنها معلَّل است . و جز با قدم عبوديّت نتوان به معراج حقيقى مطلق رسيد ، و لهذا در آيهء شريفه فرمايد : سُبحانَ الَّذى اسْرى بِعَبْدِه 17 : 1 . [1] قدم عبوديّت و جذبهء ربوبيّت سير داد آن ذات مقدّس را به معراج قرب و وصول . و در « تشهدّ » نماز كه رجوع از فناى مطلق است ، كه در سجده حاصل شده ، باز توجّه به عبوديّت قبل از توجّه به رسالت است . و ممكن است اشاره به آن باشد كه مقام رسالت نيز در نتيجهء جوهرهء عبوديّت است . و اين مطلب را دنبالهء طويلى است كه از وظيفهء اين اوراق خارج است .
فصل دوم در مراتب مقامات اهل سلوك بدان كه اهل سلوك را در اين مقام و ساير مقامات مراتب و مدارجى است بىشمار ، و ما به ذكر بعض از آن مراتب به طور كلَّى مىپردازيم . و امّا احاطه به جميع جوانب و احصاء همهء مراتب آن از عهدهء اين ناچيز بيرون است : الطَّرق إلى اللَّه بعدد انفاس الخلائق . [1] يكى از آن مراتب مرتبهء « علم » است . و آن ، چنان است كه به سلوك

[1] « منزّه است خداوندى كه بنده اش را سير داد . » ( اسراء - 1 ) .
[1] - « به عدد نفسهاى آفريدگان به سوى خدا راههاست . » حديث منسوب به پيامبر ( ص ) است . جامع الاسرار و منبع الانوار ، سيد حيدر آملى ، ص 8 ، 95 ، 121 . و نيز شرح لاهيجى بر گلشن راز ، ص 153 . و نقد النصوص ، ص 185 . و منهاج الطالبين ، ص 221 . و الأصول العشرة ، ص 31 .