دايره ابتث و ابجد را پيش گفتيم- باز محض مثال بعض دوائر ديگر را توضيح ميدهيم.

دايره اهطم‌

تشكيل مى‌شود از هشت جمله: اهطم فشذ بوين صتض جز كس قثظ دحلع رخغ.

اين دايره را از حروف ابجد هوز بيرون آورده‌اند باين ترتيب كه از حرف الف گرفته برعايت چهار عنصر (آتش و باد و آب و خاك) و طبايع اربعه (دو كيفيّت فاعله حرارت و برودت- و دو كيفيّت منفعله رطوبت و يبوست) حروف را چهار بچهار طرح كرده هر عنصرى را از بالا بپايين و هر طبيعتى را بترتيب حرارت و يبوست و رطوبت و برودت، هفت حرف داده‌اند- پس حروف باين ترتيب از كار بيرون آمده است:

ا ه ط م ف ش ذ (حروف نارى حارّ)- ب و ى ن ص ت ض (حروف هوايى يابس)- ج ز ك س ق ث ظ (حروف مائى رطب)- د ح ل ع ر خ غ [حروف خاكى بارد].

از اين حروف جمله‌هاى اهطم فشذ ساخته و آن را دايره اهطم ناميده‌اند.

دايره ايقغ:

اين دايره هم از حروف ابجد بحساب جمّل‌ [1] بيرون‌

[1] - كلمه جمل را در حساب جمل يعنى حساب حروف ابجد، اكثر لغت‌نويسان معتبر بضم جيم و فتح و تشديد ميم ضبط كرده و بعضى تخفيف ميم را نيز صحيح شمرده‌اند صاحب قاموس مينويسد «كسكّر حساب الجمّل و قد يخفف». زبيدى مؤلف تاج العروس در شرح اين عبارت از ابن دريد لغوى معروف نقل ميكند كه وى در عربى بودن كلمه جمل بتشديد ميم ترديد كرده و گفته است «و لا احسبه عربيا» يعنى گمان نمى‌كنم كه عربى باشد- و هو قول بتخفيف ميم را نامعتبر و قائل آن را غير موثّق شمرده است «قاله بعضهم قال ابن دريد است منه على ثقة» نگارنده احتمال ميدهم كه جمل بتخفيف ميم بمعنى خود جمله‌هاى مركّب از حروف تهجى يعنى ابجد هوز ... الخ، نه بمعنى حساب حروف، هم صحيح باشد امّا حساب معروف، ضبطش جمّل بتشديد ميم است؟