باشد چون چرخ ل‌ [4] پس اين محور را بر دور كن ج د، ه ر نهند چنانكه موازى افق باشد و چرخ ى كه قائم است مماسّ داندانه‌هاى چرخ ك باشد پس محورى ديگر سازند چنانكه پنج من بار برتابد چون محور م ن و بر جانب م از وى چرخى سازند قائم چنانكه پيشتر شرح داده آمد چون چرخ س آنگاه محور م ن را در [5] دو ركن ج د، ه ر نهند در پهلوى محور ح ط.

[4] قطر چرخ ى چون چرخ ل باشد: خ.

توضيحا بايد دانست كه مقدار قطر محور ا ب و چرخهاى ك و ى و ل بطريقى كه در متن ذكر شده متناسب است. و قطر چرخ ل كه چرخ سوم مى‌شود نيز مانند چرخ ك كه چرخ اوّل بود هم دو گز و نيم خواهد شد. زيرا كه 4/ 1 گز را چون 10 برابر كنى مساويست با آنكه 8/ 1 گز را 20 برابر كرده باشى [4/ 1* 10 8/ 1* 20] و [4/ 1 10 5/ 2] و [8/ 1 20 5/ 2] بالجمله قطر محور (ا ب) بقدر 8/ 1 گز- و قطر چرخ (ك) كه چرخ اوّل بود 20 برابر قطر محور يعنى 5/ 2 گز و قطر چرخ (ى) كه دومين چرخ مفروض است 4/ 1 گز- و قطر چرخ (ل) كه سومين چرخ است 10 برابر قطر چرخ (ى) كه آن هم 5/ 2 گز مى‌شود فرض شده، و اين مقادير متناسب است.

و اگر چرخ (ل) را هم 20 برابر چرخ (ى) كنيم چنانكه چرخ (ك) 20 برابر محور (ا ب) بود، قطر چرخ (ل) ه گز يعنى دو برابر قطر چرخ اوّل مى‌شود.

ظاهرا اين تفاوت در عمل بسيار محسوس و مؤثّر خواهد افتاد اما تشخيص صحت و سقم آن موكول بنظر اهل فن است.

درباره چرخ چهارم يعنى چرخ (س) كه شرحش بعد از اين در متن بيايد اگر چه از مقدار آن صريحا گفتگو نشده امّا بديهى است كه در اين چرخ نيز رعايت تناسب با چرخهاى ديگر لازم است و اللّه العالم.

[5] - بر: خ.