همه اجل معينى است و هر اجل، كتاب معلومى دارد و آن به لحاظ اختلاف امزجه‌ [1] در اشخاص متفاوت است، اين مرگ‌هاى طبيعى است و براى انسان غير از آن، مرگ‌هاى ناگهانى نيز وجود دارد.

خلاصه آنچه مورد بحث قرار گرفت، اين كه بدن صبيان و جوانان، گرم به اعتدال است، و بدن سالمندان و پيران سرد است، ولى بدن صبيان به خاطر تداوم رشد از حد اعتدال، مرطوب‌تر است. درستى اين نظريه از دو طريق تجربه و قياس‌ [2] قابل استدلال مى‌باشد. دليل تجربى آن، نرمى استخوان‌ها و رشته‌هاى عصبى‌ [3] صبيان مى‌باشد؛ و طريق قياس، نتيجه گيرى از نزديكى سن صبيان به نطفه‌ [4] و روح بخارى‌ [5] آنان است. بدن ميانسالان بويژه پيران علاوه بر سردى مزاج، خشك‌تر [6] است و درستى اين نظر نيز از طريق تجربى- يعنى سفتى استخوان‌ها و خشكى پوست آنان- و نيز طريق قياس- يعنى دورى سن آنان از نطفه و خون و روح بخارى- قابل اثبات است.

سپس اجزاى آتشى در صبيان و جوانان يكسان است، و اجزاى هوايى و آبى در صبيان بيشتر مى‌باشد، و اجزاى زمينى در بدن سالمندان، بويژه پيران، از آن دو (اجزاى هوايى و آبى) نسبت به صبيان و جوانان به مراتب بيشتر است. اعتدال مزاج جوانان از صبيان بالاتر است، ليكن نسبت به صبيان خشك مزاج، و نسبت به پيران و كهول، گرم مزاج مى‌باشند. مزاج اعضاى اصلى بدنِ پيران نسبت به جوانان و ميانسالان، خشك‌تر و به دليل‌

[1] طولانى‌ترين عمرهاى طبيعى، به حسب مزاج‌هاى مختلف، در صورتى كه از اعتدال بيرون نروند، به ترتيب عبارتند:

1. اشخاص دموى؛ 2. اشخاص صفراوى؛ 3. اشخاص بلغمى؛ 4. اشخاص سوداوى.

[2] تجربه در اينجا يعنى مشاهده و استقرا و قياس قضيه منطقى متشكل از صغرا و كبرا مى‌باشد.

[3] در نسخه آملى «اعضاء» به جاى اعصاب مى‌باشد؛ يعنى: نرمى اعضاى كودكان.

[4] در نسخه آملى «بالدم» نيز دارد، يعنى نزديكى به خون.

[5] روح بخارى، اجزاى بخار در آن غلبه دارد وتر است، زيرا هواى آميخته با آب مى‌باشد.

[6] زيرا بدن آنان بسيار تحليل رفته است.