كيفيات) اصلًا وجود خارجى ندارد، چه رسد به اين كه مزاج انسان، يا عضوى از بدن او باشد. و بايد بداند كه واژه «معتدل» در استعمال طبيبان، مشتق از تعادل (عِدل) به معناى توازن و تساوى نمى‌باشد، بلكه در اصطلاح ايشان از عَدل در تقسيم، مشتق است و آن بهره برى كامل آميزه- چه همه بدن باشد يا عضوى از آن- از عناصر به لحاظ كيفى و كمى است، آن بهره‌اى كه به اعتبار اعدليت در تقسيم و نسبت‌ [1]، در مزاج انسان، لايق است، ولى گاه همين بهره ورى كه به سر حد وفور در مزاج انسان رسيده (يعنى اعتدال مزاج به اصطلاح طبيبان) بسيار به اعتدال حقيقى اولى، نزديك شده است (زيرا انسان اشرف موجودات مى‌باشد).

«اعتبارات هشتگانه مزاج»

اين اعتدال مزاج‌ [2] مورد اعتبار طبيبان نسبت به بدن‌هاى مردم نيز داراى وجوه هشت گانه اعتبارى است، آن اعتدال مزاجى كه غير از انسان از آن بهره‌اى ندارد و آن نزديكى به اعتدال حقيقى اولى كه در انسان وجود دارد در غير انسان هرگز ديده نمى‌شود.

اعتبارات هشتگانه مزاج به شرح ذيل مى‌باشد:

1. مزاج به اقتضاى نوع نسبت به حقايق گوناگون خارج از آن نوع؛

2. مزاج به اقتضاى نوع نسبت به حقايق گوناگون داخل آن نوع؛

3. مزاج به اقتضاى صنف از يك نوع، نسبت به آنچه خارج از آن صنف، و داخل آن نوع مى‌باشد؛

4. مزاج به اقتضاى صنف نسبت به افراد داخل آن صنف؛

5. مزاج به اقتضاى شخص از يك نوع، نسبت به افراد آن صنف از آن نوع؛

6. مزاج به اقتضاى شخص، نسبت به حالات گوناگون خود آن شخص؛

7. مزاج به اقتضاى عضو، نسبت به اعضاى ديگر بدن؛

[1] مقصود از تقسيم، كميت و اندازه متناسب و مقصود از نسبت، مقايسه بين موجودات از نظر شايستگى مى‌باشد.

[2] از آنجا كه اين اعتدال مورد توافق اطبّا امرى نسبى بوده و در بين انسان‌ها نيز متفاوت مى‌باشد، لذا به اعتبارات گوناگون مورد مقايسه قرار مى‌گيرد، و بر اين مقايسه ثمرات و فوايد طبى مترتب مى‌باشد.