فصل چهارم سومين استدلال بر تجرّد قوّه عاقله‌

زيادة تبصرة ما كان فعله بالآلة- و لم يكن له فعل خاصّ- لم يكن له فعل فى الألة. [1]

و لهذا فإنّ القوى الحسّاسة لا تدرك آلاتها بوجه؛ لأنّها لا آلات‌ [2] لها إلى آلاتها و إدراكاتها و لا فعل‌ [3] لها إلّا بآلاتها.

و ليست القوى العقليّة كذالك‌ [4]؛ فإنّها تعقل كلّ شي‌ء.

ترجمه‌

افزونى تبصره‌

آن‌چه فعل خود را به وسيله آلت و ابزار انجام مى‌دهد- و خود فعل ويژه‌اى كه بدون آلت و ابزار باشد، ندارد- در آلت و ابزار خود اثرى نمى‌بخشد. [5]

[1] . جمله شرطيّه است. «كان» فعل شرط و «لم يكن ...» جواب آن است. جمله «و لم يكن له فعل خاصّ» جمله حاليّه است.

[2] . «آلات» جمع با الف و تاء است و نصب آن به كسره مى‌باشد؛ ولى چون «لا» ى نفى جنس بر سر آن درآمده، مانعى نيست كه به قاعده اسم «لا» ى نفس جنس، مبنى بر فتح شود.

[3] . اين «لا» نيز نفى جنس و اسم آن، يعنى «فعل» مبنى بر فتح شده است. جمله «و لا فعل ... بالاتها» جمله حاليّه است.

[4] . «كذلك» خبر «ليست» است.

[5] . قوّه باصره، به وسيله چشم مى‌بيند و هرگز اين قوّه، بدون ابزار چشم كارآمد نيست.