در آيه ديگرى مى‌فرمايد:

كُلَّما خَبَتْ زِدْناهُمْ سَعِيراً؛ [1]

هرگاه آتش جهنم فرو نشيند، شعله تازه‌اى بر آن مى‌افزاييم.

همه اينها براى اين است كه ظرفيّت جسم و قواى جسمانى از نظر فعل و انفعال و تأثير و تأثر، محدود است و از اين لحاظ، نمى‌توان ميان اجسام، به بهانه اختلاف نوعى و مانند آن، فرق گذاشت. جسم، جسم است، چه زمينى باشد، چه فلكى و چه دنيوى باشد و چه اخروى و چه جمادى باشد يا نباتى و حيوانى.

چگونه رواست كه با چنين گفت‌وگوهايى تجرّد قوّه عاقله را خدشه‌دار كرد؟

نقد دوم امام فخر رازى‌

او مى‌گويد: ما قبول نداريم كه قواى حسى پس از ادراك يك محسوس قوى و نيرومند، از ادراك يك محسوس ضعيف، درمانده شود.

مگر نه قوّه خيال در همان حالى‌كه دريا و كوه و خورشيد را ادراك مى‌كند، پشه و چيزهاى كوچك و ريز را هم ادراك مى‌كند؟ [2]

در پاسخ او بايد گفت: مثال‌هايى كه ذكر شده، به اختلاف‌هاى كمّى محسوسات مربوط است. اختلاف فيل و پشه، اختلاف كمّى است. چه مانعى دارد كه قوّه خيال، هم فيل را ادراك كند هم پشه را؟

آن‌چه مورد بحث ماست، اختلاف محسوس‌ها به شدّت و ضعف است، نه اختلاف به كميّت. در حقيقت، امام فخر رازى اختلاف كمّى و كيفى را با يك‌ديگر خلط كرده و دچار مغالطه شده است. هر خواننده‌اى كه از رمز مغالطه او غفلت كند، خود دچار مغالطه مى‌شود.

[1] . اسراء (17) آيه 97.

[2] . شرحى الاشارات، ج 2، ص 60.