ارائه مجدّد قياس‌

اكنون با عبور از توضيحات لازم درباره كبرا و صغراى قياس مورد نظر شيخ الرئيس مى‌گوييم:

قوّه عاقله با تكرار و قوّت و سرعت افعال، دست‌خوش كلال نمى‌شود (صغرا).

قواى بدنى- اعم از حسى و حركتى- همواره با تكرار و قوّت و سرعت افعال، دست‌خوش كلال مى‌شوند [1] (كبرا).

با توجه به اين‌كه شرايط شكل دوم، حاصل است، با حذف حدّ وسط كه در هر دو محمول است، نتيجه مى‌گيريم كه،

قوّه عاقله، بدنى و جسمانى نيست.

هرگونه اشكالى به اين استدلال وارد شود، از راه بداهت آن قابل پاسخ‌گويى است.

اين‌گونه استدلال‌ها، تنها به درد طالبان رشد و آگاهى مى‌خورد، نه آنهايى كه راه جحد و انكار مى‌پيمايند.

در عين حال، نمى‌توان از نقدهاى امام فخر رازى چشم پوشيد و از پاسخ به آن خوددارى كرد؛ چرا كه در همين نقدها و پاسخ‌ها اسباب تنبّه بيشترى فراهم مى‌گردد.

او با آوردن نقدگونه، خواسته است استدلال تنبيهى شيخ الرئيس را از درجه اعتبار ساقط كند، كارى كه در جاى‌جاى شرح خود بر اشارات شيخ الرئيس انجام داده و كوشيده است كه استدلال‌هاى تنبيهى او را غيرقابل هضم و استدلال‌هاى برهانى او را سفسطى و مغالطى جلوه دهد.

نقد اوّل امام فخر رازى‌

او مى‌گويد: چه مانعى دارد كه قوّه عاقله هم بدنى و جسمانى باشد؛ ولى در عين‌

[1] . شكل دوم قياس دو شرط دارد: كلّيّت كبرا و اختلاف صغرا و كبرا در كيف.