معروف است كه اگر بخواهند كسى را كور كنند، كافى است كه لحظاتى چشمش را در برابر نور خورشيد باز نگاه دارند، تا اشعه خورشيد، مستقيما بر قوّه باصره او تأثير گذارد.

شيخ الرئيس پس از بيان كبراى قياس و تكميل آن با اشاره به عوامل تكرار و قوّت و شدّت و اشاره به اين‌كه شدّت و قوّت محسوسات باعث ضعف يا از كار افتادن حس مى‌شود، در مورد صغراى قياس مى‌گويد:

و أفعال القوّة العاقلة قد يكون كثيرا بخلاف ما وصف.

معلوم است كه چرا قوّه عاقله از كثرت و قوّت و سرعت تعقّلات خويش دست‌خوش كلال و ملال نمى‌شود؟ اين قوّه، قائم به عضوى از اعضاى بدن نيست، تا از ناحيه كلال و ملال آن، سستى و ناتوانى پيدا كند.

در عين حال، شيخ الرئيس با آوردن عبارت «قد يكون كثيرا» جانب احتياط را مراعات كرده و نشان داده است كه ممكن است در موارد اندكى همين قوّه، هم دست‌خوش‌كلال و ملال شود؛ ولى اين، به خاطر مادى بودن يا جسمانى بودن آن نيست، بلكه اين قوّه گاهى نياز به يك همكار يا معاون پيدا مى‌كند. درست است كه خود قوّه مجرّد است؛ ولى معاون و همكار آن، گاهى مادّى و جسمانى است و صد البته كه به دليل تكرار، قوّت و سرعت فعّاليت، نمى‌تواند از كلال و ملال و خستگى، مصون و بركنار باشد.

معاون قوّه عاقله، قوّه مفكّره است كه از آن مغز است. در موقع فكر كردن، مغز انسان فعّاليّت مى‌كند. تكرار و قوّت و شدّت فعّاليّت مغز موجب كلال و ملال آن مى‌شود. به هيچ‌وجه نمى‌توان گفت: فعّاليّت مغزى نسبت به فعّاليّت ديگر اعضا نياز به انرژى كمترى دارد. ممكن است گفته شود: يك ساعت كار فكرى منظّم، منسجم، عميق و دقيق، نياز به انرژى بيشترى دارد، تا يك ساعت كار جسمى سنگين، سريع و قوى.