ذات موضوع، مضافند؛ ولى برخى از آنها در ثبات و تغيّر خود هيچ‌گونه وابستگى و تعلّقى به آن‌طرف اضافه- يعنى مضاف‌اليه- ندارند و اگر اضافه و مضاف‌اليه تغيير كند، مضاف تغيير نمى‌كند؛ حال آن‌كه برخى ديگر، در ثبات و تغيّر خود وابسته به مضاف‌إليه و اضافه‌اند و اگر تغيّرى در آن‌طرف اضافه پديد آيد، اين‌گونه صفت‌ها نيز تغيير مى‌كنند.

شيخ الرئيس در مقام تبيين و توضيح اين دو قسم، بحث را طولانى كرده است.

نمونه آشكار قسم اوّل، توانايى و نمونه آشكار قسم دوم، دانايى است.

الف) صفت حقيقى مضاف غير متغيّر

شيخ الرئيس درباره اين قسم مى‌گويد:

و منها مثل أن يكون الشّى‌ء قادرا على تحريك جسم ما، فلو عدم ذلك الجسم استحال أن يقال: إنّه قادر على تحريكه فاستحال إذن هو عن صفته و لكن من غير تغيّر في ذاته بل في إضافته؛

يكى‌ديگر از صفت‌ها چنين است كه شى‌ء بر تحريك جسمى توانا باشد. اگر آن جسم نابود شود، محال است كه گفته شود: او بر تحريك آن جسم تواناست. بنابراين، صفت او تغيير كرده است؛ ولى بدون تغيّر در ذات او، بلكه تغيّر در اضافه اوست.

در حقيقت، توانايى عبارت است از: قوّه بر فعل. البته نه هر قوّه‌اى، بلكه قوّه ويژه‌اى كه همراه با علم و مشيّت باشد.

حكيم سبزوارى مى‌گويد:

توانايى را به قوّه فعليه‌اى نسبت بده كه مقارن با علم و مشيّت است.

[1] . تعريف متن، تعريف فلسفى است نه كلامى. شرح غرر الغرائد، ص 15.