فصل بيست‌ويكم‌

در اين فصل به نتيجه‌گيرى از بحث‌هاى فصل‌هاى پيش‌پرداخته و بيان كرده است كه علم واجب الوجود به جزئيّات، علم زمانى متغيّر و وابسته به حال، گذشته و آينده نيست؛ بلكه علم او فوق زمان، دهر، روزگار، روز، سال، ماه، دقايق و ثوانى است و جز ازلى و ابدى نيست.

فصل بيست‌ودوم‌

در آخرين فصل اين بخش، يك بار ديگر- همان‌گونه كه در نمط ششم فصل نهم‌ [1] مطرح شد- به بحث درباره تفسير عنايت پرداخته است.

در نمط ششم، بحث عنايت را به اين جهت مطرح كرد كه گفته بود: موجود عالى، كارى را به دليل موجود سافل انجام نمى‌دهد؛ بنابراين لازم بود كه معلوم كند نظام هستى، چگونه بدون قصد و اراده و بدون غرض زايد بر ذات از او صادر مى‌شود.

در اين‌جا اين بحث را به اين لحاظ آورده است كه چون علم به جزئيّات را- از حيث اين‌كه متغيّرند- نفى كرده است. بنابراين، بايد معلوم شود كه جزئيّات متغيّر، چگونه از او صادر شده‌اند.

جايگاه اصلى تفسير عنايت همين‌جاست كه بحث درباره علم واجب است.

اين‌جاست كه بايد علم عنايى تفسير شود، تا معلوم گردد كه وقتى مى‌گوييم: خداوند فاعل بالعنايه است، يعنى چه؟ بحث عنايت را صدر المتألّهين در آغاز بحث شرور مطرح كرده است. [2]

[1] . غايات و مبادى، ص 76.

[2] . الحكمة المتعالية فى الاسفار الاربعه، ج 7، ص 55- 57.