آيا ممكن است از آميزش دو معدوم و اتحاد آنها با يك‌ديگر، شى‌ء سومى پديد آيد؟

آيا از متّحد ساختن «اگر» و «مگر» مى‌توان درختى غير از درخت «كاش!» به وجود آورد؟

محصول اتحاد «اگر» و «مگر» كه هر دو هيچ و پوچند، درخت هيچ‌وپوچ «كاش» و به زبان عربى «ليت» و «لعلّ» است.

در ديار «ناكجاآباد» از هيچ آبادى و عمارتى خبرى نيست. آن‌جا نه خبرى است و نه خبر گيرنده‌اى و اصولا آن‌جا جايى نيست.

به قدرى بطلان اين احتمال بديهى است كه شيخ الرئيس درباره آن، استدلالى نياورده و فهم آن‌را به خواننده فهيم و آگاه حواله داده است.

درباره اثبات يا نفى بديهيّات، هرچه بيشتر استدلال كنيم، مشكل بزرگ‌تر مى‌شود و هرچه از بحث و استدلال، خوددارى كنيم، مشكل آسان‌تر مى‌شود.

ممكن است اثبات پاره‌اى از بديهيّات- به ويژه بديهيّات اوّليّه- ما را گرفتار دور و تسلسل كند. همان‌گونه كه تعريف بديهيّات نيز ما را با چنين مشكلى روبه‌رو مى‌سازد.

البته اگر مقصود از اثبات يا تعريف بديهيّات، تنبيه اذهان غافل باشد، ايرادى نيست كه حتى از تعاريف و استدلال‌هاى دورى بهره گيريم. [1]

[1] . ر. ك: شفا، «الهيّات»، چاپ مصر، مقاله 1، فصل 5، ص 29- 36.