كافى بر امكان بازگشت دوباره به جامعه‌اى پيشرفته برخوردار مى‌باشد، حتّى اگر شرايط آن در هيچ عصر و شهر و ديارى مهيّا نباشد.

تمدّن اسلامى افقى در دور دستها

نگاه ما به تمدّن اسلامى نبايد محدود به قالبهاى تاريخى و تجربيّات معاصر آن بشود. خطاست آنچه را كه در دوران اوّل تاريخ اسلام رخ داده كاملًا مطابق با اسلام بدانيم، همچنين نمى‌توان فلان تمدّن در فلان دوره تاريخى يا مثالهاى معاصر در اينجا و آنجا را مطابق با اسلام بپنداريم.

چرا؟

در پاسخ به اين سؤال بايد گفت كه محدود كردن تمدّن اسلامى راه ابداع و نوآورى را بر مسلمانان مى‌بندد و حركت آنان را بگونه‌اى محدود مى‌سازد كه نتوانند براى آينده خويش كارى انجام دهند.

حال آنكه مدينه فاضله‌اى كه اسلام براى ما ترسيم ساخته در افقى وسيع، دور و بلند قرار دارد، بر ماست كه به سوى آن حركت كنيم، و به اندازه وسع خود سعى بر به دست آوردن آن كنيم.

توحيد قلّه تمدّن اسلامى‌

يكى از بارزترين تعاليم اسلام عبوديّت خدا و نفى ديگر عبوديّتها مى‌باشد كه در مناسك حجّ تبلور پيدا مى‌كند. و در حقيقت خداوند تمام پيامبران را براى نهادينه كردن اين حقيقت مبعوث ساخته است.

خداوند توحيد را كلمه مشترك بين اديان آسمانى قرار داد؛ همانگونه‌