و فراگير شود، امّا با وجود اين، گويى تقدير از ظهور انقلاب جلوگيرى مى‌كرد و موفقيّت و پيروزى آن را به تأخير مى‌انداخت.

در روزگار حكومت هارون الرشيد، مبارزه ميان دستگاه عبّاسى و جنبش مكتبى، به اوج خود رسيده بود. از برخى نصوص و حوادث تاريخى مى‌توان چنين استنباط كرد كه نقشه انقلاب آماده بود و دستگاه عبّاسى، با آنكه در عصر طلايى خويش به سر مى‌برد، امّا در سركوب و نابودى اين انقلاب با شكست رو به رو شده بود، زيرا شمار هواخواهان و ياوران جنبش مكتبى نه تنها در ميان مردم رو به افزايش گذارده بود. بلكه اين موج به بزرگان دولت رسيده و دامنگير آنان نيز شده بود و آنان نيز تا اندازه‌اى به جنبش مكتبى تمايل نشان مى‌دادند.

شايد تلاش مأمون، جانشين هارون الرشيد، براى تقرّب جستن به بيت علوى وءبويژه به امام على بن موسى الرضا عليهما السلام كه هارون پدر ايشان (امام موسى كاظم عليه السلام) را به شهادت رسانده بود، تا حدودى از گرايش سران و رجال دولت به جنبش اسلامى پرده بردارد.

حوادثى كه مى‌توانند ما را به اين واقعيّت هدايت كنند، عبارتند از:

احاديثى در دست است كه نشان مى‌دهد مقدّر آن بوده كه امام هفتم دست به كار قيام شود و حتّى در ميان شيعه اين سخن گفته مى‌شود كه امام كاظم، قائم آل محمّد صلى الله عليه و آله است و نمى‌ميرد تا آنكه، خداوند زمين را به دست او، پر از عدل و داد كند، پس از آنكه پر از ظلم و ستم شده است. از ابو حمزه ثمالى نقل شده است كه گفت به ابو جعفر (امام باقر) گفتم: امام على مى‌فرمود: «تا هفتاد بلاست و مى‌فرمود: پس از بلا، رفاه و راحت است». اكنون هفتاد سال گذشت، امّا روى رفاه و راحت نديدم؟

امام باقر پاسخ داد: اى ثابت! خداوند تعالى وقت اين امر (قيام قائم) را در هفتاد تعين كرده بود، امّا چون امام حسين عليه السلام به قتل رسيد، خشم خدا