«كسانى كه شبانگاه براى پروردگارشان سجده و قيام مى‌كنند.»

زارى و ناله به درگاه خدا و طلب آمرزش و توبه، مغز عبادت است، زيرا هر يك از اين عبادات به درك انسان از حقيقتِ خود، احساس مخلوق بودن و عبوديّتِ او مى‌افزايد:

وَالَّذِينَ يَقُولُونَ رَبَّنَا اصْرِفْ عَنَّا عَذَابَ جَهَنَّمَ إِنَّ عَذَابَهَا كَانَ غَرَاماً* إِنَّهَا سَاءَتْ مُسْتَقَرّاً وَمُقَاماً [1].

«و آنان كه مى‌گويند: اى پروردگار ما! عذاب جهنّم را از ما بر طرف گردان، كه عذابش سخت و پر دوام است. مسلّماً آن (جهنّم)، بد جايگاه و بد محل اقامتى است.»

اين هراس از آتش جهنّم بيشترين درجه تقوى را در نفس مى‌آفريند و آن را بايد محور هر گونه خير و ريشه هر فضيلتى به شما آورد.

اين سخنان از وجدانى آگاه سرچشمه مى‌گيرد كه از زندان منيّت و توجيه رهايى يافته، ونفس خود را در كوتاهيهايش نكوهيده، و با توبه مى‌كوشد بدان مسيرى صحيح بخشد، زيرا باور دارد كه نفس بشرى ضعيف است و در خطا فرو درمى‌غلتد، ليكن مى‌تواند از خداوند سبحان مدد جويد و معجزه توبه را كه بزرگترين رهاوردِ نفس بشرى است در افكند.

وَالَّذِينَ إِذَا أَنفَقُوا لَمْ يُسْرِفُوا وَلَمْ يَقْتُرُوا وَكَانَ بَيْنَ ذلِكَ قَوَاماً [2].

«وآنان هرگاه‌انفاق كنند نه‌اسراف مى‌نمايند ونه سختگيرى؛ بلكه ميان اين دوحد اعتدالى دارند.»

پس عبادت ديدگاهى فراگير به جهان به بار مى‌آورد كه آن نيز به سهم خود عدالتى را به بار مى‌آورد كه در انفاق چونان ديگر عملكردها تجلّى مى‌يابد. همان گونه كه بندگان خدا با آرامش در زمين راه مى‌روند (يعنى: در حركتِ خود اعتدال دارند) در مخارج نيز ميانه روى را برخود لازم مى‌دانند.

وَالَّذِينَ لَا يَدْعُونَ مَعَ اللَّهِ إِلهاً آخَرَ ... [3].