فشارها همان فشارهاست، هيچ تغيير و تبديلى نمى‌يابند، خداوند سبحان با اراده آزادى و قدرت گزينشى كه به آدمى عطا فرموده او را مورد ابتلاء قرار مى‌دهد.

شبهه دوم- سرشت انسان‌

شبهه دوم مى‌گويد: نوع عملكرد آدمى به اصلى باز مى‌گردد كه از آن آفريده شده است. خداوند برخى از مردم را از سرشتى پاك آفريده و برخى را از سرشتى فاسد، پس هرگاه اصل انسانى پاك باشد رفتار او نيز نيكو خواهد بود و اگر فاسد باشد، عمل او نيز فاسد خواهد بود. بر اساس اين پندار، آدمى در آنچه از او سر مى‌زند قطعاً مسؤوليتى ندارد، زيرا اين سرشت اوست كه چگونگى عملكردش در زندگى را رقم مى‌زند.

امّا بر اساس ديدگاه اسلامى، اگر چه در اساس آفرينش تفاوتهايى وجود داشته باشد، ولى اين امر به مفهوم ادامه طبيعت در عملكردهاى انسان نيست و ضرورتاً چنين نمى‌باشد كه اگر طبيعت انسان با طبيعت (عليّيّن) مغايرت داشته باشد نتواند به مدارج ايشان دست يابد و اين خداوند سبحان است كه از پاك، ناپاك و از ناپاك، پاك بيرون مى‌آورَد.

ممكن است انسانى از (عليّيّن) باشد و خداى خود را عصيان كند و به اسفل سافلين درافتد و آن كه از (سِجّين) آفريده شده در پرتو فرمانبرى از خداى خود به اعلى‌ عليّيّن اوج گيرد. شايد بسيارى از دعاهاى به منقول از امامان اهل بيت عليهم السلام كه به محتويات قرآن آشناترند به اين مطلب اشاره آشكار و مستقيم دارند، سياق كلّى و جزئيات دقيق اين ادعيه بر ضرورت چشم داشت انسان به اوج گرفتن به سوى ملكوت خداوند، تأكيد دارد. و بدون شك اين دعاها مخصوص گروه معينى از مردم نيست.

بر اين اساس، از عدالت الهى نخواهد بود كه خداوند به صرف اين كه انسانى از اين و يا آن اصل است حكم به بيچارگى او در آينده كند، چنانكه حكيمانه نخواهد