«... عمل كنندگان را چه نيكو مزدى است آنها كه شكيبايى ورزيدند و بر پروردگارشان توكّل مى‌كنند.»

چهار- پايدارى هنگام سختى از ابعاد توكّل بر خداوند است. خداوند مى‌فرمايد:

الَّذِينَ قَالَ لَهُمُ النَّاسُ إِنَّ النَّاسَ قَدْ جَمَعُوا لَكُمْ فَاخْشَوْهُمْ فَزَادَهُمْ إِيمَاناً وَقَالُوا حَسْبُنَا اللَّهُ وَنِعْمَ الْوَكِيلُ‌ [1].

«كسانى كه مردم گفتندشان كه مردم براى جنگ با شما گرد آمده‌اند از آنها بترسيد و اين سخن بر ايمانشان بيفزود و گفتند: خدا ما را بسنده است و چه نيكو ياورى است.»

هنگامى كه فشار بر مؤمن، فزونى مى‌گيرد ايمان و توكّلش نيز افزايش مى‌يابد و از همين جا درمى‌يابيم كه علامت ايمان، ايستادگى و مقاومت در برابر دشواريهاست.

پنج- رويارويى با اختلاف از رهگذر دادگرى به نزد خداوند و رسول نيازمند توكّل بر خداست. خداوند مى‌فرمايد:

وَمَا اخْتَلَفْتُمْ فِيهِ مِن شَيْ‌ءٍ فَحُكْمُهُ إِلَى اللَّهِ ذلِكُمُ اللَّهُ رَبِّي عَلَيْهِ تَوَكَّلْتُ وَإِلَيْهِ أُنِيبُ‌ [2].

«در هرچه اختلاف مى‌كنيد حكمش با خداست. اين خداى يكتا پروردگار من است، بر او توكّل كردم و به او روى مى‌آورم.»

ششم- توكّل، دليل توحيد:

توكّل بر خدا دليل انسان براى توحيد و نفى شريكان است. خداوند مى‌فرمايد:

كَذلِكَ أَرْسَلْنَاكَ فِي أُمَّةٍ قَدْ خَلَتْ مِن قَبْلِهَا أُمَمٌ لِّتَتْلُوَا عَلَيْهِمُ الَّذِي أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ وَهُمْ يَكْفُرُونَ بِالرَّحْمنِ قُلْ هُوَ رَبِّي لَاإِلهَ إِلَّا هُوَ عَلَيْهِ تَوَكَّلْتُ وَإِلَيْهِ مَتَابِ‌ [3].

«همچنين تو را به ميان امّتى كه پس از آنها امّتهاى ديگر بوده‌اند به رسالت فرستاده‌ايم تا آنچه را كه بر تو وحى كرده‌ايم برايشان تلاوت كنى و آنها به رحمان كافر مى‌شوند بگو: او پروردگار من است خدايى جز او نيست بر او توكّل كرده‌ام و توبه من به درگاه اوست.»

بدين ترتيب از اين سياق قرآنى درمى‌يابيم كه توحيد خداوند سبحان كه در سخن‌